İslami Finans Gerçekten Etik mi? Nitel Bir Araştırma
İslami Finans Gerçekten Etik mi? Nitel Bir Araştırma
Anahtar Kelimeler:
İslami Finans- İslam Ekonomisi- Etik- İçerik Analizi- Maxqda ProgramıÖzet
Felsefe ve bilimin önemli bir parçası olan etik, ahlaki davranış, eylem ve yargılar ile ilişkili bir konu olarak önemli bir çalışma alanıdır. Toplumsal hayatın hemen hemen her alanında yaygın bir şekilde kullanılan etik ve ahlak kavramları genellikle birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Fakat bu iki kavram arasında bir ayrıma gidilmesi önemlidir. Kısaca özetlemek gerekirse, etik doğru ve yanlış davranış teorisi iken; ahlak doğru ve yanlış davranış pratiğini ifade etmektedir. Dolayısıyla, ahlaki ilkelerden değil de etik ilkelerden, etik davranış tarzından değil de ahlaki davranış tarzından söz edilmesi daha doğrudur. Etik, bir toplumda yaşayan bireyin belli bir durumda ifade etmek istediği değerlerle ilgili iken; ahlak, bireyin bunu hayata geçirmesi ile ilgilidir. Örneğin, tıp etiğinden bahsedilebilirken, tıbbi ahlaktan bahsedilmez, ancak bir doktorun ahlakından bahsedebiliriz.
Ekonomi ve etik arasında sıkı bir ilişki bulunur. Ekonomilerin sağlıklı bir biçimde büyümesi ve kalkınması için, bireylerin toplumun etik değer ve ilkelerine göre davranması son derece önem arz etmektedir. Çünkü etik değer ve ilkeler çerçevesinde işleyen bir ekonomi, özel sektör ve piyasa mekanizmasının güçlenmesini, demokrasinin sağlıklı bir yapıda işlemesini ve iş dünyasına toplum tarafından duyulan güvenin artmasını sağlamaktadır. Eğer bir ekonomik sistem içerisinde etik değer ve ilkelere uygun olmayan tutum ve davranışlar sergilenirse gerek ekonomik gerek sosyal açıdan bozulmalar ortaya çıkmaktadır. Bir başka ilişki din ve etik arasında kurulur. Her ikisi de bireylerin tutum ve davranışlarını yönlendirerek toplumsal yaşamı düzenleyen kuralları öngörmektedir. Dolayısıyla dinler pek çok etik ilkeyi, etik de dini pek çok ilkeyi içermektedir.
İslam ekonomisi, kapitalizm ve sosyalizm gibi seküler ve materyalist temelli sistemlerden ayrılmakta ve İslam dininin ekonomik alanda koyduğu ilke ve sınırlarla şekillenmektedir. Son dönemde literatüre bakıldığında “İslam ekonomisi/İslam iktisadı/İslami finans” kavramı yerine kullanılan ‘‘İslam ahlak ekonomisi’’, ‘‘İslam moral ekonomisi’’, ‘‘ahlaki finans’’, ‘‘etik finans’’, ‘‘insani finans’’ gibi birçok kavramda etik vurgusu göze çarpmaktadır. Bu çalışmanın amacı, yapılan bu atıfların nassta kendine bir yer bulup bulmadığını araştırmaktır. Bu amaçla çalışmada öncelikle, Kur’an-ı Kerim ayetleri ve hadis metinleri arasından finansal terim (1-alışveriş, 2-borç, 3-faiz/riba, 4-harcama, 5- kazanç, 6-mal, 7-ortaklık, 8-para, 9-servet, 10-ticaret) içerenler tespit edilmiştir. Sonrasında bu veriler Maxqda programı yardımıyla içerik analizine tabi tutulmuştur. İçerik analizi ile metnin verdiği mesaj anlam açısından nesnel ve sistematik olarak sınıflandırılmakta, elde edilen veriler sayılara dönüştürülmektedir. Program yardımıyla, frekans tablosu, frekans grafiği, kelime bulutu, kodlar arası çapraz tablo ve kod matrisi oluşturulmuştur. Yapılan analiz sonuçları, etik ilkeler (1-doğruluk, 2-dürüstlük, 3-güvenilirlik, 4-sadakat, 5-adalet, 6-yardımseverlik, 7-adil olma/tarafsızlık, 8-sorumluluk 9-hoşgörülü/saygılı olmak) ve İslami finans arasındaki ilişkiyi somut olarak ortaya koyması açısından önem arz etmektedir.
Referanslar
APA, American Psychological Association. Ethical Principles of Psychologists and Code of Conduct. 2010. https://www.apa.org/ethics/code/principles.pdf- 17/01/2021.
Asutay, Mehmet. “A Political Economy Approach to Islamic Economics: Systemic Understanding for an Alternative Economic System’’. Kyoto Journal of Islamic Area Studies 1/2 (2007), 3-18.
Asutay, Mehmet. “Conceptualising and Locating the Social Failure of Islamic Finance: Aspirations of Islamic Moral Economy vs the Realities of Islamic Finance’’. Asian and African Area Studies 11/2 (2012), 93-113.
Asutay, Mehmet. “Islamic Moral Economy as the Foundation of Islamic Finance’’. In Islamic Finance in Europe: Towards a Plural Financial System. ed. Valentino Cattelan. 55-68. Cheltenham: Edward Elgar Publishing, 2013.
Aydın, İnayet, Yönetsel, Mesleki ve Örgütsel Etik. Ankara: Pegem Yayıncılık, 2002.
Azid, Toseef- Asutay, Mehmet- Khawaja Muhammad, Junaid. “Price behaviour, vintage capital and Islamic economy’’. International Journal of Islamic and Middle Eastern Finance and Management 1/1(2008), 52-68.
Baydar, Tülay. Yönetim Etiği Açısından İngiltere’deki Kamu Yönetimi Uygulamaları. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
Billington, Ray. Felsefeyi Yaşamak Ahlak Düşüncesine Giriş. çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2. Basım, 2011.
Buyruk Akbaba, Ayşe Nur. “Muhasebede etik, mesleki değerler, etik ve tutum, IES 4 kapsamında inceleme’’. Muhasebe Bilim Dünyası Dergisi 20/Özel Sayı (2018), 762- 778.
Covey, Stephen R. Etkili İnsanların 7 Alışkanlığı: Kitlesel Değişim İçin Altın Kurallar. çev. Gönül Suveren- Osman Deniztekin. İstanbul: Varlık Yayınları, 41. Basım, 1996.
Çetinkaya, Berrak Deniz. Bireysel Etik Değerlerin Örgütsel Bağlılık Kapsamında Whistleblowing (Bilgi Sızdırma) Davranışı Üzerindeki Etkisi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
Çetinkıran Balcı, Elif. “İsteme Özgürlüğünden Eylem Özgürlüğüne: Kant’ın Özgürlük Görüşü’’. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 35/1 (2018), 20-32.
Çinkılıç, Ahmet Melik. X ve Y Kuşağı Mensubu Öğretmenlerin Mesleki Etik Algılarının Karşılaştırılmasına İlişkin Bir Alan Araştırması. Çorum: Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
Diyanet İşleri Başkanlığı, https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf , E.T.: 1.3.2021.
Duran, Muhammet Sait. “Kant’ın Ödev Ahlakı Üzerine’’. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi 6 (2017), 57-84.
Eroğlu, Ayşe. “Kant’ın Deontolojik Etiğinden Meslek Etiği Oluşturma’’. Turkish Studies- Social Sciences 14/3 (2019), 527-541.
Fromm, Erich. Erdem ve Mutluluk. çev. Ayda Yörükan. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları: 325, 2. Basım, 1995.
Habib Ahmed, “Defining Ethics in Islamic Finance: Looking Beyond Legality”. Paper Presented at the 8th International Conference on Islamic Economics and Finance of Sustainable Growth and Inclusive Economic Development from an Islamic Perspective, December 19–21, 2011.
İnsel, Ahmet. “Özgürlük etiği karşısında iktisat kuramı: Amartya Sen’in etik iktisat önerisi’’. Toplum ve Bilim 86/ Bahar (2000), 7-21.
İşgüden, Burcu – Çabuk Adem. “Meslek Etiği ve Meslek Etiğinin Meslek Yaşamı Üzerindeki Etkileri’’ Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9/16 (2006), 59-86.
Kant, Immanuel. Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi. çev. İoanna Kuçuradi. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 2013.
Karım, Shafiel A. The İslamic Moral Economy: A Study of İslamic Money and Financial Instruments. Boca Raton: BrownWalker Press, 2010.
Korkut, Cem-Kar, Muhsin. “İnsani Finans ve Değerler’’ (Humanitarian Finance and Values), Kurumlarda Değerler. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları, (2018), 179-197.
Krishnamurthy, Prabhakar. “An Introduction to Ethics’’ (March 9, 2011). Erişim Adresi: https://ssrn.com/abstract=1781502.
Mahmutoğlu, Abdulkadir. “Etik ve Ahlak: Benzerlikler, Farklılıklar ve İlişkiler’’. Türk İdare Dergisi 81/463-464 (Haziran-Eylül 2009), 225-249.
Mansour, Walid - Ben Jedidia, Khoutem - Majdoub, Jihed .‘‘How Ethical is Islamic Banking in the Light of the Objectives of Islamic Law?’’. Journal of Religious Ethics 43/1(2015), 51-77.
MEGEP, Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. Tüm Alanlar Meslek Etiği, Ankara, 2006.
MEGEP, Meslekî Eğitim ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi. Sağlık Hizmetleri Meslek Etiği ve İlkeleri, Ankara, 2015.
Nanjı, Azım. ‘‘Islamic ethics’’ A Companion to Ethics. ed. Peter Singer. 106-118. Oxford: Blackwell Publishing, 2000.
Nuttall, Jon, Ahlak Üzerine Tartışmalar: Etiğe Giriş. çev. Abdullah Yılmaz. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1997.
Öktem, Ülker. “Kant Ahlâkı’’. Araştırma Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Dergisi 18, (2007), 1-10.
Özlem, Doğan. Etik: Ahlak Felsefesi. İstanbul: İnkılap Yayınları, 2004.
Polat, Ali. ‘‘Bankacılık Etik İlkeleri, Mesleki Ahlak Kuralları ve Katılım Bankacılığı: Türk Bankacılık Etik İlkeleri ve AAOIFI Standartlarının Karşılaştırılması’’. 1. Uluslararası Sigortacılık, Bankacılık ve Finans (IIBF) Sempozyumu “Katılım Finansın Ekonomi Politiği”(2018), 1-32.
Sofuoğlu, Mehmet. Sahih-i Buhari ve Tercemesi, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2009.
Sönmez, Ömer Faruk- Akıncan, Nihan. ‘‘Ortaokul Öğrencilerinin “Yardımseverlik” Değeri ile İlgili Metefor Algıları’’. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Dergisi 7 (2013), 105-120.
Tabakoğlu, Ahmet. ‘‘İslâm İktisadı ve Modern Kapitalizm, Sosyal Piyasa Ekonomisi ve İslâm’daki Algılanışı’’. Ankara: Konrad-Adenauer-Stiftung e.V. (2010), 91-133.
Tabakoğlu, Ahmet. İslam İktisadına Giriş. İstanbul: Dergah Yayınları, 2016.
TBB, Türkiye Bankalar Birliği. Bankacılık Etik İlkeleri 20 Ağustos 2014 Tarihli Yönetim Kurulu Kararı. Ağustos, 2014.
Temel Recep- Göksel Türker. Meslek Ahlakı. İstanbul: Elit Kültür Yayınları, 2019.
Tepe Küçükoğlu, Mübeyyen. “Etik Değerler ve Etiğin Kurumsallaşması”. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi 4/1 (2012), 177-185.
Türk Dil Kurumu, Türkçe Sözlüğü, https://sozluk.gov.tr/, E.T. 22.03.2021
TÜSİAD, Türk Sanayici ve İşadamları Derneği. Dünya’da ve Türkiye’de İş Etiği ve Etik Yönetimi. (2009), https://tusiad.org/tr/yayinlar/raporlar/item/3675-dunyada-ve-turkiyede-is-etigi-ve-etik-yonetimi, Erişim Tarihi: 24.10.2019.
Vatandaş, Celalettin. ‘‘Toplumsal Bir Değer Olarak “Yardımlaşma’’ ve Dilenciler’’. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 5/1 (2003), 149-160.
Yalçıntaş, Altuğ. “İktisadın Araştırma Etiği ile İmtihanı’’. İktisat ve Toplum Dergisi 69 (2016), 36-39.
Yaran, Cafer Sadık. “Kant Etiğinden Hareketle İslam’da “Ahlaklılığın En Yüksek İlkesinin Bulunması”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20 (2009), 51- 86.
Yeğin, Zelal. İşe Alım Sürecinde Etik İlkelere İlişkin Davranışların Algılanması Üzerine Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Zaman, Nazim – Asutay, Mehmet, ‘‘Divergence Between Aspirations and Realities of Islamic Economics: A Political Economy Approach to Bridging the Divide’’. IIUM Journal of Economics and Management 17/1 (2009), 73-96.
Zengin, Zeki Salih “İslam, Ahlak ve Etik’’. YBÜ-ULİSABÜLTEN Nisan 2016, 5-10.
