Kırıkkale’de Sendikal Hareketin Öncüleri: Kaya Özdemir ve Mustafa Özbek

Yazarlar

Anahtar Kelimeler:

Kırıkkale Makine ve Kimya İşçileri Sendikası (Kırıkkale Metal-İş)- Türk Metal Sendikası- Kaya Özdemir- Mustafa Özbek

Özet

Henüz 1950’li yıllarda gerçek anlamda bir sendikacılıkla tanışan Türkiye’de, Askerî Fabrikalar ve sonraki adıyla Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu (MKE), Kırıkkale’yi metal iş kolunda faaliyet gösteren sendikalar için gözde bir şehir hâline getirmiştir. 1920’lerin ortalarına kadar küçük bir köy iken 1939’da belediye ile yönetilir hâle gelen, kurulan fabrikaların etkisiyle “hormonlu” bir gelişme yaşayan ve âdeta emeklemeden yürümeye, hatta koşmaya başlayan Kırıkkale, Türkiye’nin savuma sanayiinde “göz bebeği” olurken, Türkiye’nin ve hatta dünyanın sayılı büyük işçi sendikalarından birisinin kuruluşuna da ev sahipliği yapmıştır. Bu çalışmada, hayat hikâyeleri ve sendikacılık anlayışları hakkında bilgi verilen Kaya Özdemir ve Mustafa Özbek, Türk Sendikacılık Tarihi’nin önemli iki ismidir. Kaya Özdemir, bugün Türkiye’nin en büyük işçi sendikaları konfederasyonu olan Türk-İş’in de nüvesi sayılabilecek Türkiye Metal-İş Federasyonu’nun kuruluşunda büyük emekleri olan, Kırıkkale Makine ve Kimya İşçileri Sendikası (Kırıkkale Metal-İş) Kurucu Genel Başkanıdır. Mustafa Özbek ise Kırıkkale Metal-İş ve (1974’ten sonraki adıyla) Türk Metal Sendikası’nın 1973-2009 yılları arasında hiç ara vermeden 34 yıl genel başkanlık görevini başarıyla yürütmüştür. Mustafa Özbek, genel başkanlığı döneminde sendikayı Türkiye’nin en büyük işçi sendikalarından birisi hâline getirmiş, Türk Sendikacılık Tarihi’nin efsaneleşmiş isimlerindendir. 1920’lerin ortalarında Kırıkköyü adında küçük bir köy olan Kırıkkale’nin 25 yıl gibi kısa bir sürede 50 bin nüfuslu bir ilçeye dönüşmesinde bu iki ismin büyük katkıları olmuştur. Bu iki isim, 1939’da belediyelik olan o küçük köyün 50 yıl sonra 400 bin nüfuslu bir vilayet olmasının en önemli aktörlerindendir. Ayrıca Kaya Özdemir ve Mustafa Özbek isimleri, Kırıkkale’nin Türk Sendikacılık Tarihi’nde de çok özel bir yere sahip olmasında da büyük emek sahibidirler.

Yazar Biyografisi

Hamit PEHLİVANLI, Kırıkkale Üniversitesi

Hamit Pehlivanlı 1.1.1958 yılında Kırıkkale’de doğmuştur. İlk, orta ve lise tahsilini aynı şehirde tamamlayarak 1976 yılında İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümüne kaydolmuştur. Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Kürsüsünde okurken 1977-1978 öğretim yılında yatay geçiş ile Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Genel Türk Tarihi Kürsüsü’ne naklini yaptırmıştır. Buradan 1980 yılı Haziran döneminde mezun olmuştur. Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsünde 1986 yılında “Rus Generali Mayewski’nin Van ve Bitlis Vilayetleri Askeri İstatistiki” isimli çalışma ile Yüksek Lisansını; 1990 yılında teslim ettiği “Kurtuluş Savaşı’nda Askeri Polis Teşkilatı ve Faaliyetleri” isimli çalışmasıyla da 1991 yılında doktorasını tamamlamıştır. Ankara Özel Yükseliş Koleji’nde, Çankırı Astsubay Hazırlama Okulu’nda, Kara Harp Okulu’nda tarih ve inkılâp tarihi dersleri vermiştir. 1989-1997 yılları arasında Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı tarafından yayınlanan dergi ve bültenlerin genel koordinatörlüğünü yapmış ve yayın kurullarında görev almıştır. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Muhabir Üyeliği, Uluslararası Türk Askeri Tarih Komisyonu Yürütme Kurulu Üyeliği yapmıştır. 1997 yılından itibaren Kırıkkale Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yakınçağ Ana Bilim Dalı yardımcı doçentliğine atanmıştır. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde Müdür Muavinliği ve müdür vekilliği yapmıştır. T.C. Başbakanlık Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi (TİKA) Başkanlığı adına 2002-2003 öğretim yılında Bosna-Hersek Cumhuriyeti Tuzla Üniversitesi Felsefe Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde kurucu öğretim üyesi olarak görev yapmıştır. 2009’da Kırıkkale ve Yöresi Tarih Araştırma Merkezi (KATAM)Müdürlüğüne atanmıştır. 28 Nisan 2010’da “Atatürk İnkılâpları ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi” bilim alanında Üniversite Doçenti unvanını almıştır. 2013 Mart Ayı’ndan itibaren T.C Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı Bilim Kurulu Üyeliğine seçilmiştir. Ayrıca Atatürk Kültür,Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yönetim Kurulu'nun 23/03/2018 tarihli ve 754 sayılı kararı ile "Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi"nin Yayın Kurulu üyeliğine seçilmiştir. 2015 yılında K.Ü. Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Yakınçağ Anabilim Dalı Profesörlük kadrosuna atanmıştır.

Referanslar

(1946). TBMM Tutanak Dergisi, Dönem: VII, Toplantı: 3, 7. VI. 1946, Cilt: 23-24.

(1975, Yıl:1, Sayı:4, 07 25). Türk Metal Gazetesi, s. 1,3.

(1975, Yıl:1, Sayı:5, 09 05). Türk Metal Gazetesi, s. 1,3.

(1975, Yıl:1, Sayı:7, 12 28). Türk Metal Gazetesi, s. 3.

(1975, Yıl:1, Sayı:7, 12 28). Türk Metal Gazetesi.

(1987, Sayı:52, Temmuz-Ağustos). Türk Metal Gazetesi, s. 1,3,4,6.

(1987, Sayı:53, Eylül). Türk Metal Gazetesi, s. 1,3,4,6,8.

(1987, Yıl:27, Sayı:9412, 07 14). Son Havadis Gazetesi, s. 1,7.

(1988, Sayı:63, Eylül-Ekim). Türk Metal Gazetesi, s. 1,4,5,8.

(1990, 10 19). Yeni Asır Gazetesi, s. 10.

(1990, 10 10). Hürriyet Gazetesi.

(1992, Sayı:109, Eylül). Türk Metal Gazetesi, s. 1,4,5,6,7,8.

(1994, 05 31). Hürriyet Gazetesi, s. 1.

(2024, 04 15). 04 15, 2024 tarihinde www.patronlardunyasi.com: https://www.patronlardunyasi.com/haber/ozbek-ten-iddialara-cevap/51397 adresinden alındı.

Aktay, N. (1993). Sendika Hakkı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.

anadolu.edu.tr. (2024, Şubat 15). anadolu.edu.tr. https://anabilgi.anadolu.edu.tr/?contentId=22698 adresinden alındı

Aslıyüce, E., & Sönmezsoy, R. (1989). Metal İşçilerinin Mücadele Tarihi. İstanbul: Bekaş Yayınları.

Demircioğlu, M. (1987). Dünya’da İşçi Sendikacılığı. İstanbul: BASİSEN Yayınları.

Gülmez, M. (1983). Türkiye’de Çalışma İlişkileri (1936 Öncesi). Ankara: TODAİE Yayınları.

Güzel, M. Ş. (1983). Türkiye’de İşçi Örgütlenmesi [1940-1950]. Yayımlanmamış Doçentlik Tezi. Ankara.

Güzel, M. Ş. (2016). Türkiye’de İşçi Hareketleri 1908-1984. Ankara: İmge Kitabevi.

Hazır, M., & Eroğlu, B. (2013). Yarım Asırlık Çınar Türk Metal Sendikası Tarihi. Ankara: Kalkan Matbaacılık.

Işıklı, A. (1990). Sendikacılık ve Siyaset. Ankara: İmge Kitabevi, 4. Baskı.

Işıklı, A. (1995). "Cumhuriyet Dönemi’nde Türk Sendikacılığı". Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 7 (s. 1826-1827). içinde İstanbul: İletişim Yayınları.

Karabıyık, İ. (2012). Osmanlı’da Son Dönem İşçi Hareketleri. Bursa: Ekin Basım Yayın Dağıtım.

kavgamiz.com. (2024, 03 04). Sefercioğlu, Necmeddin, “Kaya Özdemir”. Kavgamız, Orkun dergisi: https://www.kavgamiz.com/orkun-dergisi/kaya-ozdemir-1593/ adresinden alındı.

Koç, Y. (1999). Türk-İş Tarihinden Portreler Eski Sendikacılardan Anılar-Gözlemler (I) (II. Baskı b.). Ankara: Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ) Yayınları.

Koray, M. (1992). Endüstri İlişkileri. İstanbul: BASİSEN Yayınları.

Mahiroğulları, A. (2017). Osmanlı’dan Günümüze Türk Sendikacılık Tarihi. Sivas: Özlem Kitabevi, Güncellenmiş 2. Baskı.

Polat, U. (2021). Mustafa Özbek: Emeğe ve Emekçiye Adanmış Bir Ömür. Ankara: Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yayınları.

Polat, U. (2021). Mustafa Özbek: Emeğe ve Emekçiye Adanmış Bir Ömür. Ankara: Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yayınları.

Soyaslan, D. (1993). “Anayasa’nın Ceza Normları Tarafından Korunması-TCK’nin 146. Maddesi”. Anayasa Yargısı dergisi, 10, 67.

Sönmezsoy, R. (Belirtilmemiş). Türk İşçi Hareketinde Liderler Galerisi. Belirtilmemiş: Belirtilmemiş.

Tarihe Tanıklık Edenler. (2023). Ankara: Türk Metal Sendikası Araştırma ve Eğitim Merkezi Yayınları.

Tokol, A. (2000). Avrupa Birliği Ülkelerinde Sendikal Hareket. Bursa: VİPAŞ.

Toprak, Z. (1988). “Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiye’sine Sendikal Gelişmeler: İstanbul Umum Deniz ve Maden Kömürü Tahmil ve Tahliye Amele Cemiyeti”. Toplum ve Bilim, Sayı: 40, 146.

Toprak, Z. (1993). “Amele-i Osmanî Cemiyeti”. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 1 (s. 241). içinde İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı Yayınları.

Tüm İktisatçılar Birliği Çalışma Grubu. (1976). Türkiye İşçi Sınıfı ve Mücadeleleri Tarihi. Ankara: Tüm İktisatçılar Birliği Yayınları.

İndir

Yayınlanmış

02-06-2024