Muğla ve Çevresindeki Polyelerde Düdenler ve Düdenlerin Önemi
Anahtar Kelimeler:
Karst,- Polye,- Düden, - Morfoloji, - MuğlaÖzet
Çözünebilir nitelikteki karbonatlı kayaçların su ile temas etmesi neticesinde oluşan karstik bölgelerde gelişim gösteren çözünme şekillerinden biri düdenlerdir. “Su yutan”, “su batan” veya “ponor” terimleriyle de ifade edilen düdenler, düşey doğrultuda gelişen karstik birimlerdendir. Daha çok polyelerin tabanlarında ve/veya kenarlarında bulunan düdenler özellikle polyelerin “gölova” haline dönüştüğü yağışlı dönemlerde yüzey sularını yutarak bu suların kısmen veya tamamen yer altına geçmelerini sağlarlar. Bu özelliği itibariyle düdenler, şekilleri farklılaşabilen ancak işlevi itibariyle polyelerin sularını tahliye etme görevi üstlenen, adeta yeraltı karst sistemine açılan karstik pencerelerdir. Bu çalışmada düdenlerin oluşum süreçleri, yapısal özellikleri ve polyeler içerisinde düdenlerin önemi konuları ele alınmıştır. Bunun için öncelikle ilgili literatür incelenmiştir. Akabinde çalışma sahasında farklı yıllarda, hem kış hem de yaz mevsiminde olmak üzere 4 defa gezi-gözleme dayalı saha araştırmaları yapılmış, bu süreçte hem sahaya ilişkin görsel materyaller toplanmış hem de mülakatlar gerçekleştirilmiştir. Ayrıca ilgili kuruluşlardan veri ve belge temin edilmiş, söz konusu bu veriler işlenerek kullanılmıştır. Çalışma içerisinde düdenlerin bazı araştırmalarda geçtiği üzere sadece birer “huni görünümlü karstik kuyu” olmadıkları, bu durumun istisnasını oluşturacak örneklerin de mevcut olduğu belirlenmiştir. Ayrıca polyelerde hem doğal ortam hem de beşeri hayat için çok büyük öneme sahip olan düdenlerin işlevi bilinmediği ve inceleme alanında olduğu gibi pek çok polyede insanlar karst bilincinden uzak olduğu için yanlış kullanımlara maruz kaldığı tespit edilmiştir. Söz konusu yanlış kullanımlar ise litolojik özellikleri sebebiyle beşeri müdahalelere karşı oldukça kırılgan ve hassas olan karstik sahalarda birtakım çevresel ve ekolojik sorunlara yol açmaktadır. Aynı zamanda insan yaşamını doğrudan etkileyecek bir dizi problemi de beraberinde getirmektedir.
Referanslar
Açıkel, Ş. (2012). Gökova-Azmak Karst Kaynaklarında Akım ve Tuzlu Su Karışımı Dinamiğinin Kavramsal Modellenmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Ardel, A. (1957). Batı Toroslarda Kenar Ovalarının Jeomorfolojisi (Xavier de Planhol'e göre). İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Dergisi, 1-15.
Atalay, İ. (2004). Doğa Bilimleri Sözlüğü. İzmir: Meta Basım.
Bonacci, O. (2013). Poljes, Ponors and Their Catchments. Editör: John F. Shroder, Treatise On Geomorphology içinde, (s. 112-120). San Diego: Academic Press.
Doğan, U. (1996). Polye ve Flüvio-Karstik Depresyonlar (Seydişehir'in Güneybatısından Örnekler). Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 5, 229-246.
Erdem, G. (2019). Assessment of Gökova Karst Aquifer System By Hidrogeochemical and Isotopic Analyses. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Erinç, S. (2001). Jeomorfoloji II, 3. Basım. İstanbul: Der Yayınları.
Fleury, S. (2009). Land Use Policy and Practice on Karst Terrains (Living on Limestone). USA: Springer.
Ford, D., Williams, P. (2007). Karst Hydrogeology and Geomorphology. USA: John Wiley & Sons Ltd.
Güldalı, N. (1976). Akseki Polyesi, Toroslar'ın Karstik Bölgelerindeki Dağarası Ovalarının Oluşumu ve Gelişimi. Türkiye Jeoloji Kurumu Bülteni, c. 19, 143-148.
Hoşgören, M. Y. (2003). Jeomorfoloji'nin Ana Çizgileri II. İstanbul: Çantay Kitabevi.
Hoşgören, M. Y. (2014). Jeomorfoloji Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Çantay Kitabevi Yayınları.
İzbırak, R. (1979). Jeomorfoloji (Analitik ve Umumi). Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi.
Kayan, İ. (1979). Muğla-Yatağan Çevresinin Jeomorfolojisi. Ankara: Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Fiziki Coğrafya Kürsüsü Yayınlanmamış Doçentlik Tezi .
Ketin, İ. (1983). Türkiye Jeolojisine Genel Bir Bakış. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
Koca, F. (2012). Spatio-Temporal Transformatıon Of ‘Bağ’ Settlements. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Kore, B. M. (2018). Composıtional Changes, Controllıng Factors On Sedımentatıon And Sedımentologıcal Characterıstıcs Of Upper Cretaceous Calcıturbıdıtes Of Tavas Nappe, (Lycıan Nappes, Muğla, Sw Turkey). Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Bölümü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Kurttaş, T. (1997). Gökova (Muğla) Karst Kaynaklarının Çevresel İzotop İncelemesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Jeoloji Mühendisliği Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Nazik, L., & Tuncer, K. (2010). Türkiye Karst Morfolojisinin Bölgesel Özellikleri. Türk Speleoloji Dergisi, Sayı:1, 6-19.
Nazik, L. (2022, Kasım 14). Türkiye Karstı. https://www.youtube.com/watch?v=6ID_0K10xjk adresinden alındı
Okay, A. (2001). Stratigraphic and Metamorphic Inversions in The Central Menderes Massif: A New Structural Model. International Journal of Earth Science, 709-727
Pehlivan, A. R. (1993). Muğla Havazsı ve Dolayındaki Polyelerin Hidrojeolojik İncelenmesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Deniz Bilimleri ve İşletmeciliği Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Pekcan, N. (1995). Karst Jeomorfolojisi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
Singh, K. B., & Dhar, B. B. (1997). Sinkhole Subsidence due to Mining. Geotecnical and Geological Engineering , 327-341.
Sür, A. (1994). Karstik Yerşekilleri ve Türkiye'den Örnekler. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 1-28.
van Beynen, P. E. (2011). Karst Management. Dordrecht: Springer Science+Business Media B.V.
van Beynen, P. E., & van Beynen, K. M. (2011). Human Disturbance of Karst Environments. P. E. Editör: van Beynen içinde, Karst Management (s. 379-397). Dordrecht: Springer Science+Business Media B.V.
Zhoi, W., & Beck, F. Barry (2011). Engineering Issues on Karst. P. E. Editör: van Beynen içinde, Karst Management (s. 9-45). Dordrecht: Springer Science+Business Media B.V.
YARARLANILAN İNTERNET KAYNAKLARI
https://www.ntv.com.tr/galeri/turkiye/muglada-saganak-tarim-alanlarini-su-basti,W58 FiaM4JU6ir0yYItoXqg#:~:text=T%C3%9CRK%C4%B0YE%20HABERLER%C4%B0&text=Mu%C4%9Fla%2DY%C4%B1lanl%C4%B1%20kara%20yolu%20ile,su%20seviyesinin%20y%C3%BCkselmesine%20neden%20oldu. (Erişim Tarihi: 01.12.2022)
https://www.aa.com.tr/tr/gundem/muglada-saganak-nedeniyle-tarim-arazileri-su-altinda-kaldi/2786173 (Erişim Tarihi: 01.12.2022)
https://www.yeniasir.com.tr/ege/mugla/2020/12/14/muglada-siddetli-yagis-tarim-arazilerini-sular-icinde-birakti (Erişim Tarihi: 01.12.2022)
https://www.egemeclisi.com/muglada-siddetli-yagis-hayati-olumsuz-etkiliyor. (Erişim Tarihi: 01.12.2022)
(Erişim Tarihi: 01.12.2022)
https://www.reuters.com/world/americas/chile-court-extends-closure-lundin-copper-mine-over-sinkhole-2023-06-08/ (Erişim Tarihi: 02.05.2023)
