Siyasal Sistem veya Rejim Sorunsalı: Rejimlere Dair Yaklaşımlar ve Tanımlamalar Üzerine Bir Değerlendirme
Anahtar Kelimeler:
Demokrasi- Otoriter- Totaliter- Siyasal RejimlerÖzet
Bir sistem, onu oluşturan tüm parametrelerle tanımlanabileceği gibi karşılaştırmalarda spesifik olarak onu farklılaştıran ve öne çıkaran özellikleri ile de tanımlanabilir. Antik Yunan’dan günümüze hala tartışılabilir özellikler ihtiva eden siyasal sistem veya siyasal rejim kavramlarına yüklenen anlayış; önemli yaklaşımları ve tartışmaları da beraberinde getirmektedir. Gözleme dayalı ve düşünsel perspektifler doğrultusunda şekillenen yaklaşımlar, geçmişten bugüne siyasal sistem ve rejim olgusunu, modellemeleri hatta adlandırma sorunsalını da canlı tutmaktadır. Sistem ve rejim tartışmaları doğrultusunda esas alınan kriterler, ilkesel ve karşılaştırmalı siyaset ekseninde modellenerek genişlemektedir. Aslında modern devletlerin ortaya çıkması ile beraber belirginleşen siyasal modeller, birçok düşünür tarafından tetkik edilmiştir. Siyasal rejimler, özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra demokratik, otoriter ve totaliter rejimler olarak tasnif edilmesine veya sınıflandırılmasına rağmen tartışmalı bir alan oluşturmaya devam etmektedir. Bu doğrultuda, sosyal bilimcilerin söz konusu rejimlere dair niteliksel ve betimsel tam bir mutabakat sağlayamadıklarını da belirtmek olanaklıdır. Bu çalışmada, öncelikle siyasal sistem (rejim) anlayışı ile demokrasi modellemesi çerçevesinde demokratik rejimlere istinaden başkanlık rejimi ve alt başlıklarla tasnif edilen rejimler değerlendirilecektir. Akabinde otoriter ve totaliter rejimlerin nitelikleri doğrultusunda pratik veriler ve teorik tartışmalardan yola çıkılarak farklılık(lar), “Juan José Linz” başta olmak üzere önemli yaklaşımlar üzerinden anlaşılmaya ve yorumlanmaya çalışılacaktır.
Referanslar
Acar, U. (2016). İstikrar sağlama aracı olarak yarı-başkanlık sistemi: Fransa ve Rusya örnekleri. Akademik Hassasiyetler, 3(6), 59-82.
Arendt, H. (2014). Totalitarizmin kaynakları 3: Totalitarizm (1. baskı). (İ. Serin, Çev.). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Asl Seyyedi, S. (2022). Suudi Arabistan’ın Kafkasya ve Orta Asya’da Vahhabilik politikası. Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 6(1), 89-102. https://doi.org/ 10.34189/asyam.6.1.006
Aydın, M. A. (2008). Juan J. Linz, totaliter ve otoriter rejimler kitabının incelenmesi. Academia. https://www.academia.edu/15329261/Juan_J_Linz_Totaliter_ve_Otoriter_Rejimler_Kitabının_İncelenmesi
Beceren, E., ve Kalağan, G. (2007). Başkanlık ve yarı-başkanlık sistemi; Türkiye’de uygulanabilirliği tartışmaları. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 6(11), 163-181.
Buran H. (2009). Siyasal rejim sınıflamalarının yeniden gözden geçirilmesi üzerine. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 69-97.
Corbett, J., & Veenendaal, W. (2017). The personalisation of democratic leadership? Evidence from small states. Social Alternatives, 36(3), 31-36.
Çağ, G., ve Eker, S. (2013). Ortadoğu’da Baas rejimleri: Suriye ve Irak. Çankırı Karatekin Üniversitesi Uluslararası Avrasya Strateji Dergisi, 2(2), 57-72.
Çakmak, D. (2013). Sammy Smooha'nın etnik demokrasi modeli üzerine. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(2), 53-84.
Çakmak, D. (2014). Oren Yiftachel’in etnokrasi modeli üzerine. Ekonomik Yaklaşım, 24(86), 83-117. https://doi.org/10.5455/ey.35108
Çam, E. (1993). Devlet sistemleri (1. baskı). İstanbul: Der Yayınları.
Çeçen, A. (1977). Siyasal rejimlerin sosyal yapıları. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 34(1), 88-145. https://doi.org/10.1501/Hukfak_0000000914
Dinçkol, A. (2004). Siyasal sistem kuramı çerçevesinde kamu yönetimi alt sistemi (kamu yönetimi temel kanunu tasarısı). İstanbul Ticaret Üniversitesi Dergisi, 3(6), 61-93.
Duverger, M. (1986). Siyasal rejimler (1.baskı). (T. Tunçdoğan, Çev.). İstanbul: Sosyal Yayınları. (Orjinal eserin yayın tarihi 1974).
Easton, D. (1971). The political system: An inquiry into the state of political science (2nd ed.). New York: Alfred A. Knopf.
Erdem, K., Şencan, H., ve Candan, K. (2014). Karşılaştırmalı hükümet sistemleri: Yarı-Başkanlık sistemi Fransa, Polonya ve Rusya örnekleri. Ankara: TBMM Araştırma Merkezi Yayınları.
Erdoğan M. (2001). Anayasal demokrasi (4. baskı). Ankara: Siyasal Kitabevi.
Eren, S. (2017). Roma diktatörlüğü. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 23(2), 167-220.
Eroğul, C. (1981). Siyasal düzenlerin sınıflandırılmasına ilişkin birkaç tarihsel örnek ve tartışma. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi. https://cemerogul.wordpress.com/wp-content/uploads/2012/03/siyasal-duzenlerin-siniflandirilmasina-iliskin-birkac-tarihsel-ornek-ve-tartisma.pdf
Erol, A. (2020). Bir deifikasyon öyküsü, modern devlet. İstanbul: Endülüs Yayınları.
Fendoğlu, H. T. (2012). Başkanlık sistemi. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 3(1), 39-60. https://doi.org/10.21492/inuhfd.239952
Friedrich, C. J. (1968). The changing theory and practice of totalitarianism. Il Politico, 33(1), 53-76.
Gözler, K. (2015). Anayasa hukukunun genel esasları (7. baskı). Bursa: Ekin Basımevi.
Göztepe, E. (2010). Çoğunlukçu demokrasi anlayışına karşı çoğulcu demokrasi modelleri: Normatif düzenleme olanakları ve bunun sınırlılığı üzerine bazı düşünceler. E. Göztepe (Ed.), Çoğulcu demokrasi–çoğunlukçu demokrasi ikilemi ve insan hakları (1. baskı, s. 130-173) içinde. Ankara: TBB Yayını.
Gözübüyük, Ş. (2006). Anayasa hukuku (14. baskı). Ankara: Turhan Kitabevi.
Güçyetmez, M. (2017). Karşılaştırmalı demokrasi modelleri ve hükümet sistemleriyle ilişkisi. Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, 7(1), 479-496.
Güzel Polat, E. (2010). Anayasal vatandaşlık (Tez No. 302735) [Doktora tezi, Ankara Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Işık, Ö. (2017). Arjantin'de başkanlık sistemi uygulamasının Türkiye'de başkanlık sistemi tartışmaları bağlamında değerlendirilmesi (Tez No. 475745) [Doktora tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
İba Ş. (2008). Anayasa hukuku ve siyasal kurumlar (2. baskı). Ankara: Turhan Kitabevi.
Kahraman, M. (2013). Hükümet sistemi tartışmaları bağlamında başkanlık ya da yari-başkanlık sistemlerinin Türkiye’de uygulanabilirliği. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(18), 431-457.
Kalaycıoğlu, E. (2014). Karşılaştırmalı siyaset: Giriş. E. Kalaycıoğlu ve D. Kağnıcıoğlu (Eds.), Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler (3. baskı, s. 3-37) içinde. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Kama, S. (2016). Parlamenter hükümet sistemi olarak “Westminster Modeli” Britanya örneği üzerine bir deneme. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 22(2), 161-201.
Keohane, R. O., ve Nye, J. (2015). Güç ve karşılıklı bağımlılığı yeniden ele almak. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 12(46), 79-104. https://doi.org/10.33458/uidergisi.463029
Kılıç, Y. (2009). Hannah Arendt’te “yurtsuzluk” fenomeni. Kaygı Dergisi, (12), 147-158.
Kilim, E. E. (2010). Devletçiliğin neo’su: Etkin devlet. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 4(8), 55-74.
Kuzu, B. (2011). Her yönü ile başkanlık sistemi (6. baskı). İstanbul: BKY Yayınları.
Lijphart A. (1995). Çağdaş demokrasiler, yirmibir ülkede çoğunlukçu ve oydaşmacı yönetim örüntüleri. (E. Özbudun ve E. Onulduran, Çev.). Ankara: Yetkin Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1984).
Linz J. J. (2008). Totaliter ve otoriter rejimler. (E. Özbudun, Çev.). Ankara: Liberte Yayınları (Orijinal eserin yayın tarihi 1975).
Linz, J. J. (1964). An authoritarian regime: Spain. In E. Allardt & Y. Littunen (Eds.), Cleavages, ideologies, and party systems: Contributions to comparative political sociology (pp. 291-341). Helsinki: The Academic Bookstore. https://www.academia.edu/39203506/I_B_33_An_Authoritarian_Regime_The_Case_of_Spain
Mussolini, B. (1933). The political and social doctrine of fascism. The Political Quarterly, 4(3), 341-356. https://doi.org/10.1111/j.1467-923X.1933.tb02289.x
Örmeci, O. (2016, Kasım 16). Juan Linz’den totaliter ve otoriter rejimler. Uluslararası Politika Akademisi. https://politikaakademisi.org/2016/11/16/juan-linzden-totaliter-ve-otoriter-rejimler/
Özbudun, E. (1974). Siyasal sistemler (4. baskı). Ankara: Sevinç Matbaası.
Özbudun, E. (2016). Otoriter rejimler, seçimsel demokrasiler ve Türkiye (2. baskı). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Popper, K. (1994). Açık toplum ve düşmanları-cilt 1: Platon (3. baskı). (M. Tunçay, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi. (Orijinal eserin yayın tarihi 1945).
Retornaz Aksoy, E. (2014). Oydaşmacı kurumsallaşmış rejimler: İsviçre. E. Kalaycıoğlu ve D. Kağnıcıoğlu (Eds.), Karşılaştırmalı Siyasal Sistemler (3. baskı, s. 125-143) içinde. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Sarıipek, D. B. (2017). Bürokratik otoriteryan rejimlerde sosyal politikanın gelişimi ve atfedilen roller. Amme İdaresi Dergisi, 50(3), 67-87.
Sartori, G. (1997). Karşılaştırmalı anayasa mühendisliği. (E. Özbudun, Çev.). Ankara: Yetkin Yayınları. (Orijinal eserin yayın tarihi 1994).
Schlumberger, O. (2017). Authoritarian regimes. Oxford Handbook Topics in Politics (Online ed., Oxford Academic, 6 Aug. 2015). Oxford University Press. https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199935307.013.18
Schlumberger, O., & Schedler, T. (2020). Authoritarianisms and authoritarianization. In D. Berg-Schlosser, B. Badie, & L. Morlino (Eds.), The SAGE handbook of political science (Vol. 2, pp. 712-729). SAGE Publications Ltd.
Stewart Gülmez, T. (2013). Totalitarizmin kavramsal incelemesi ve Arendt ile Popper’in totalitarizm anlayışları. Amme İdaresi Dergisi, 46(4), 27-43.
Türe, İ. (2016). Başkanlık sisteminde yürütme organının gücü: ABD, Arjantin ve Brezilya. Researcher: Social Science Studies, 4(7), 54-73. https://doi.org/10.18301/rss.52
Uluşahin N. (1999). Anayasal bir tercih olarak başkanlık sistemi (1. baskı). Ankara: Yetkin Yayınları
Uygun, O. (2013). Kamu hukuku incelemeleri (2. baskı). İstanbul: On İki Levha Yayınları.
Yazıcı, S. (2002). Başkanlık ve yarı-başkanlık sistemleri: Türkiye için bir değerlendirme. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Yıldız, E. (2019). Kamu güvenliğinin sağlanmasında özgürlük-otorite dengesi ve devletin rolü (Tez No.550109) [Yüksek lisans tezi, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
Yılmaz, G. (2014). Osmanlı yönetiminin oryantalist inşası. Studies of The Ottoman Domain (Osmanlı Hakimiyet Sahası Çalışmaları), 4(7), 54-81.
Yılmaz, S. (2019, Eylül 4). Otoriter & totaliter rejimler… Anka Enstitüsü. http://ankaenstitusu.com/otoriter-totaliter-rejimler/
