Adalet ve Kalkınma Partisi İktidarına Kadar Türkiye’de Bürokrasi ve Siyaset İlişkisi
Anahtar Kelimeler:
Bürokrasi, Siyaset, Osmanlı Devleti, Türkiye, Ak PartiÖzet
Siyasi organizasyonların büyüklük ve gelişmişlik bakımından en dikkate değeri devlet adı verilen yapılanmadır. Devlet, insanların doğa halinde karşılaştıkları zorluklar ve güvenlik gibi problemler karşısında birtakım haklarından vazgeçip bu haklarını kendilerinden daha üstün bir güce toplumsal sözleşmeyle devretmeleri sonucu ortaya çıkmıştır. Devletin ortaya çıkması sonrasında yönetilmesiyle ilgili siyaset ve bürokrasi kurumlarının öne çıktığı görülmektedir. Devletin üç temel fonksiyonundan yürütme kapsamında yer alan bu kurumların birbirleriyle ilişkileri ve üstünlük kurma mücadeleleri devletin ortaya çıkmasıyla başlamıştır. Devletin yönetim gücünü elinde bulunduran siyaset kurumu kimi zaman bürokratik gücün bilgi, uzmanlık, tecrübe gibi özellikleri nedeniyle üstünlük kuramamış ve iktidarın gücünü paylaşmak durumunda kalmıştır. Siyasetin güçlü olduğu dönemlerde bürokrasi onun yardımcısı ve verdiği görevleri gerçekleştiren tamamlayıcısı olmuştur. Türkiye’de, Osmanlı Devletinden Adalet ve Kalkınma Partisine (Ak Parti) kadar bürokrasi ve siyaset kurumlarının mücadeleleri devam etmiştir. Siyasi iradenin padişah gibi monarşiyle idare edildiği dönemlerde sadece verilen görevleri gerçekleştiren bürokrasi, meşruti monarşiyle birlikte devlet yönetiminde etkili olmaya başlamış ve siyaseti yönlendirmeye başlamıştır. Türkiye Cumhuriyeti’nde ise devlet yönetiminin tek parti ile idare edildiği dönemler ve çok partili dönemde koalisyonların olmadığı hükümetlerde siyaset kurumunun bürokrasiye karşı etkin olduğunu, iktidarın gücünü tek başına kullandığı söylenebilir. Koalisyon hükümetlerinde ise bürokrasi kendine has özellikleri ve iktidarı paylaşan partiler arasındaki mücadelelerden faydalanarak devlet yönetiminde söz sahibi olmaya çalışmış, siyasi iktidarı yönlendirebilme fırsatı yakalamıştır. Bu çalışmada Osmanlı Devleti ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Ak Partiye kadar bürokrasi-siyaset ilişkilerinin periyodik dönemler halinde nasıl şekillendiği ve değiştiği ele alınacaktır. Bu çalışmayla bürokrasi ve siyaset kurumunun iki devlet dönemindeki durumu ele alınarak bu alanda literatüre katkı sağlayacağı düşünülmektedir.
Referanslar
Abadan, N. (1959). Bürokrasi. Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin Oluşumu. İstanbul: Sarmal Yayınları.
Ahmad, F. (2010). Bir Kimlik Peşinde Türkiye. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Akgül, B. (1999). Türkiye’de Siyasal Yozlaşma. Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi. Ankara.
Akpolat, Y. (2010). “Mekteb-i Mülkiye Ve Mülkiyeliler”. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 10(45), 107-121.
Alptürker, H. (2021). Siyaset Bürokrasi İlişkisi (Tanzimattan Günümüze). Konya: Literatürk Academia Yayınları.
Arslan, R. (2004). Türkiye’ye Siyasi Model. Ankara: Seçkin Yayınları.
Aslan, S. & Yılmaz, A. (2001). “Tanzimat Döneminde Osmanlı Bürokratik Yapı Ve Düşüncesinin Değişimi”. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(1), 287-297.
Atar, F. (2001). “Kadı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 24, 66-69.
Ateş, H. T. (2007). Demokrasi, Siyasi Partiler Ve Seçim. İstanbul: Beta Yayınevi.
Aykaç, B. (1997). Kamu Bürokrasisi Ve Türk Kamu Personel Yönetiminde Bürokratik Eğilimler. Ankara: Yükseköğretim Kurulu Matbaası.
Baransel, A. (1979). Çağdaş Yönetim Düşüncesinin Evrimi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme Enstitüsü Yayınları.
Bardakçı, V., V. (2018). “Osmanlı Devleti Öncesi Vezirlik”. İstem Dergisi, 32, 301-315.
Cangir, M. (1999). Tarihsel, Siyasal, Kültürel Yönleriyle Türkiye’de Bürokrasi. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi. Ankara.
Cem, İ. (2010). Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Cihan, A. (2004). Reform Çağında Osmanlı İlmiyye Sınıfı. İstanbul: Birey Yayıncılık.
Çelik, S. (2008). Osmanlı’dan Günümüze Devlet Ve Asker. İstanbul: Salyangoz Yayınları.
Çetinsaya, G. (2001). “Kalemiye’den Mülkiye’ye Tanzimat Zihniyeti”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce-Tanzimat Ve Meşrutiyet’in Birikimi (Der. Mehmet Ö. Alkan). İstanbul: İletişim Yayınları.
Çırakoğlu, M. (2016). “Düzenleyici Ve Denetleyici Kurulların Denetlenme Şekillerinin İdari Vesayet Bakımından Değerlendirilmesi”. Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, 6(2), 89-119.
Durgun, Ş. (2002). “Türk Kamu Yönetiminde Bürokratik Siyaset”. Gazi Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 4(2), 83-102.
Eravcı, H. M. (2003). “Mevlânâ Valihî’nin Hayatı Ve Onun Işığında Bir XVI. Asır Osmanlı Vâizinin Kariyeri”. Tarih İncelemeleri Dergisi, 18(2), 25-36.
Erdoğan, M. (2009). Türkiye’de Anayasalar Ve Siyaset. Liberte Yayınları.
Ergun, T. & Polatoğlu, A. (1992). Kamu Yönetimine Giriş. Ankara: Todaie Yayınları.
Ergun, T. (2004). Kamu Yönetimi. Ankara: Todaie Yayınları.
Eroğul, C. (1998). Demokrat Parti Tarihi Ve İdeolojisi. Ankara: İmge Kitabevi.
Eryılmaz, B. (1993). Bürokrasi. İzmir: Anadolu Matbaacılık.
Eryılmaz, B. (1997). “Bürokrasi Ve İktidar”. Yeni Türkiye Dergisi, 3(14), 1356-1365.
Eryılmaz, B. (2004). Bürokrasi Ve Siyaset: Bürokratik Devletten Etkin Yönetime. İstanbul: Alfa Yayınları.
Eryılmaz, B. (2010). Tanzimat Ve Yönetimde Modernleşme. İstanbul: İşaret Yayınları.
Eryılmaz, B. (2017). Kamu Yönetimi. İzmit: Umuttepe Yayınları.
Eryılmaz, B. (2017). Kamu Yönetimi Düşünceler-Yapılar-Fonksiyonlar–Politikalar. İstanbul: Umuttepe Yayınları.
Eser, B., Baltacı, C. & Arslan, M. (2002). “Türk Siyasal Sisteminde 1960 Müdahalesi Ve Vesayetin Kurumsallaşması Üzerine Bir Analiz Denemesi”. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17(25), 69-97.
Fleischer, H. C. (1996). Tarihçi Mustafa Ali. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Gökbilgin, M. T. (1964). “Nişancı”. İslâm Ansiklopedisi (Cilt IX), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 299-302.
Gökçe, O. & Şahin, A. (2002). “21. Yüzyılda Türk Bürokrasisinin Sorunları Ve Çözüm Önerileri”. Selçuk Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Sosyal Ve Ekonomi Araştırmalar Dergisi, 2(3), 1-27.
Gökçe, O., Göküş, M. & Kutlu, Ö. (2002). Kamu Yönetimi Ders Notları. Konya: Dizgi Ofset.
Göküş, M. (1999). Demokrat Parti Döneminde Bürokrasi Siyasi İktidar İlişkileri. Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi. İzmir.
Göküş, M. (2000). “Kamu Politikalarının Belirlenmesinde Bürokrasinin Rolü”. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6, 35-43.
Gözübüyük, Ş. (1999). Anayasa Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi.
Güler, T. (2014). “Osmanlı’da Siyaset Ve Bürokrasi İlişkilerinin Tarihi Seyri”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 19(4), 311-336.
Hafızoğulları, Z. (2001). Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Fikri Temelleri. Ankara: AKM Başkanlığı Yayınları.
Hale, W. (1994). 1789’dan Günümüze Türkiye’de Ordu Ve Siyaset. İstanbul: Hil Yayınları.
Heper, M. (1974). Bürokratik Yönetim Geleneği: Osmanlı İmparatorluğu Ve Türkiye Cumhuriyeti’nde Gelişimi Ve Niteliği. Ankara: Ongun Kardeşler Matbaası.
Heper, M. (1983). "Bürokrasi”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt 2), 290-298, İstanbul: İletişim Yayınları.
Heper, M. (2006). Türkiye’de Devlet Geleneği. Ankara: Doğubatı Yayıncılık.
Heper, M. (2011). Türkiye’nin Siyasal Hayatı. İstanbul: Doğan Kitap.
İhsanoğlu, E. (1998). Osmanlı Devleti Ve Medeniyeti Tarihi. İstanbul: Yıldız Matbaacılık.
İnalcık, H. (1965). Türk İdare Teşkilatı Tarihi (Ders Notları) 1964-1965. Ankara: SBF Çoğaltılmış Ders Notları.
İpşirli, M. (1997). Osmanlı Devleti'nde Kazaskerlik (XVII. Yüzyıla Kadar). Türk Tarih Kurumu Belleten Dergisi, 61(232), 597.
İpşirli, M. (2000). “İlmiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22, 21-46.
İpşirli, M. (2006). “Müderris”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 31, 248-470.
Jakoby, H. (1969). Bürokratisierung Der Welt. Berlin: Luchterhand.
Kahraman, H. B. (2008). Türk Siyasetinin Yapısal Analizi-I Kavramlar, Kuramlar, Kurumlar. İstanbul: Agora Kitaplığı.
Karal, E. Z. (1988). Osmanlı Tarihi (Cilt 8). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Karatepe, Ş. (1999). “Devlet Yönetimi”, Osmanlı Dünyayı Nasıl Yönetti?, (Ed. Erol Özbilgen). İstanbul: İz Yayıncılık.
Karpat, K. (1967). Türk Demokrasi Tarihi. İstanbul: İstanbul Matbaası.
Karpat, K. (2007). Türkiye’de Siyasal Sistemin Evrimi 1876- 1980. Ankara: İmge Kitapevi.
Kaşıkçı, O. (2015). “Osmanlı Devleti’nde Vezir-i Azam (Sadrazam)”. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 21(2), 127 134.
Kaya, Y. K. (1994). Çağdaşlaşma Yolunda Deve Dikenleri. Ankara: Bilim Yayınları.
Kaynar, R. (1991). Mustafa Reşit Paşa Ve Tanzimat. Ankara: TTK Yayınları.
Kazıcı, Z. (1991). İslam Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınevi.
Kazıcı, Z. (2011). İslam Medeniyetleri Ve Müesseseleri Tarihi. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
Kılıç, C. (2018). “Osmanlı İlmiye Teşkilatında Kariyer Sistemi”. Turkish Academic Research Review, 3(1), 153-170.
Koçak, C. (1996). Türkiye’de Milli Şef Dönemi 1938-1945 (Cilt 1). İstanbul: İletişim Yayınları.
Kuzu, B. (1987). Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi Ve Güçlendirilmesi Eğilimi. İstanbul: Filiz Kitabevi.
Lewis, B. (1984). Modern Türkiye’nin Doğuşu. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Mardin, Ş. (1991). Türk Modernleşmesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Marx, F. M. (1963). “The Higher Civil Service An As Action Group In Western Political Development”, Bureaucracy And Political Development (Ed. Joseph La Palombara). New Jersey: Princeton University Press.
Mert, A. (2020). Osmanlı İmparatorluğu’nda Defterdarlık Ve Günümüz Yansımaları. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1), 194-212.
Ortaylı, İ. (2001). Gelenekten Geleceğe. İstanbul: Ufuk Yayınları.
Ortaylı, İ. (2017). İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı. İstanbul: Timaş Yayınları.
Osmanlı Devlet İdaresini Oluşturan Unsurlar: Seyfiye, İlmiye, Kalemiye. Https://www.dilimiz.gen.tr/osmanli-devlet-idaresini-olusturan-unsurlar/. (Erişim Tarihi: 20.11.2024).
Özbudun, E. (1995). “Türkiye’de Devlet Seçkinleri Ve Demokratik Siyasal Kültür, Türkiye’de Demokratik Siyasal Kültür, (Ed. Ergun Özbudun, Ersin Kalaycıoğlu, Levent Köker). Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları, 16-30.
Özcan, A. (1992). Pan-İslamizm, Osmanlı Devleti, Hindistan Müslümanları Ve İngiltere. İstanbul: TDY Araştırma Merkezi.
Özer, N. (2006). Küreselleşme Ve Bürokratik Seçkinler. Ankara: Lotus Yayınevi.
Özer, M. F. (2014). Osmanlı İlmiye Teşkilatı Araştırmalarında Kullanılabilecek Temel Kaynaklar. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi. Ankara.
Öztuna, Y. (2006). Tanzimat Paşaları Ali Ve Fuad Paşalar. İstanbul: Ötüken Neşriyat A.Ş.
Öztürk, O. M. (1993). Ordu Ve Politika. Ankara: Gündoğan Yayınları.
Öztürk, N. K. (2017). Bürokrasi-Siyaset İlişkileri Ve Türkiye. Ankara: Siyasal Yayınevi.
Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri Ve Terimleri Sözlüğü. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Reyhan, C. (1999). “Osmanlı Devleti’nde Siyasal İktidar Ve İlmiye”. Amme İdaresi Dergisi, 32(3), 1-12.
Sencer, M. (1984a). “Tanzimat’a Kadar Osmanlı Yönetim Sistemi”. Amme İdaresi Dergisi, 17(2), 21-44.
Sencer, M. (1984b). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat Sonrası Siyasal Ve Yönetsel Gelişmeler”. Amme İdaresi Dergisi, 17(3), 46-71.
Sevil, M. (2005). Türkiye’de Modernleşme Ve Modernleştiriciler. Ankara: Vadi Yayınları.
Seyitdanlıoğlu, M. V. (2006). “Divan-ı Hümayundan Meclis-i Mebûsana Osmanlı İmparatorluğu’nda Yasama”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, (Ed. Halil İnalcık & Mehmet Seyitdanlıoğlu). Ankara: Phoenix Yayınevi, 17-23.
Shaw, S. J. & Shaw, E. K. (1983). Osmanlı İmparatorluğu Ve Modern Türkiye (Cilt 2). İstanbul: E Yayınları.
Şaylan, G. (1974). Türkiye’de Kapitalizm, Bürokrasi Ve Siyasal İdeoloji. Ankara: Sevinç Matbaası.
Şaylan, G. (1984). Cumhuriyet Bürokrasisi, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi (Cilt: 2). İstanbul: İletişim Yayınları.
Tanör, B. (2008). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri 1789-1980. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Tanör, B. & Yüzbaşıoğlu, N. (2019). 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku. İstanbul: Beta Yayıncılık.
Tataroğlu, M. (1997). Türkiye’de 12 Eylül 1980 Sonrası Siyasi İktidar Bürokrasi İlişkileri. Doktora Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi. İzmir.
Tataroğlu, M. (2006). “Parlamenter Ve Başkanlık Sistemlerinde Siyasi İktidar Ve Bürokrasi İlişkileri Ve Türkiye Açısından Bir Değerlendirme”. Yönetim Ve Ekonomi Dergisi, 13(1), 97-119.
Tunaya, T. Z. (1952). Türkiye’de Siyasi Partiler. İstanbul: Arba Yayınları.
Tezel, Y. S. (1986). Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi: 1923-1950. Ankara: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Uzunçarşılı, İ. H. (1965). Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: TTK Basımevi.
Uzunçarşılı, İ. H. (2003). Osmanlı Tarihi Cilt: I- IV. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yalçındağ, S. (1970). “Kamu Yönetimi Sistemimizin Tarihsel Evrimi Üzerine Notlar”. Amme İdaresi Dergisi, 3(2), 20-57.
Yalçındağ, S. (1987). Kamu Yönetiminde Halkla İlişkiler, Halkla İlişkiler Sempozyumu. Ankara: Todaie Yayınları.
Yavuz, H. (2000). Siyasal Sistem Arayışları Ve Yürütmenin Güçlendirilmesi. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yazıcı, S. (1997). Türkiye’de Askeri Müdahalelerin Anayasal Etkileri. Ankara: Yetkin Yayınları.
Yılmaz, N., İnankul, H. & Doğan, K. (2013). Tek Parti İktidarı Döneminde (1923-1946) Bürokrasi Ve Siyaset İlişkisinin Weberyan Değerlendirmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Dergisi, 27(3), 263-284.
Yetkin, Ç. (1983). Türkiye’de Tek Parti Yönetimi (1930-1945). İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
Yüzbaşıoğlu, N. (2009). Anayasa Hukukunun Temel Metinleri. İstanbul: Beta Yayınları.
Zurcher, E. J. (2007). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Yediyıldız, B. (1994). "Osmanlı Toplumu", Osmanlı Devleti Ve Medeniyeti, (Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu). İstanbul: İslâm Tarih, Sanat Ve Kültür Araştırma Merkezi (Ircica) Yayını, 441-510.
