Osmanlı İmparatorluğundan Türkiye Cumhuriyeti’ne: Öğretmen İstihdam Politikalarının Tarihsel Seyri
Keywords:
Türkiye’de öğretmen istihdamı politikaları, İslamiyet öncesi dönemde uygulanan istihdam politikaları, İslamiyet sonrası dönemde uygulanan istihdam politikaları, Osmanlı döneminde uygulanan istihdam politikaları, Cumhuriyet döneminde uygulanan istihdam politikalarıAbstract
Öğretmenlik mesleği devletin öğretmen yetiştirme politikaları sonucunda, öğretmen istihdamı ise devletin öğretmen arzı politikaları neticesinde şekillenmektedir. Devletin öğretmen arzını belirleyen temel unsurlardan biri uygulanan eğitim politikalarıdır. Eğitim ve öğretimin temel yapı taşı olan öğretmenlerin istihdamıyla ilgili politikalar ülkemizin en önemli ve güncel eğitim politikası sorunlarının başında gelmektedir. Bu kapsamda çalışmanın amacını Türkiye’de öğretmen istihdamı sürecine ilişkin uygulanan eğitim politikalarının tarihsel süreç içerisinde incelemesi oluşturmaktadır. Çalışma betimsel tarama modelinde gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonuçları İslamiyet öncesi dönemde uygulanan istihdam politikaları, İslamiyet sonrası dönemde uygulanan istihdam politikaları, Osmanlı döneminde uygulanan istihdam politikaları ve Cumhuriyet dönemi döneminde uygulanan istihdam politikaları olmak üzere dört temel dönem içerisinde ele alınmıştır. Uygulanan istihdam politikaları incelendiğinde dönem özelliklerinin, sosyal yaşamın ve kültürün istihdam politikalarının belirlenmesinde önemli rol oynadığı görülmüştür. Nitekim İslamiyet öncesi dönemde devletin öğretmen istihdamı politikasının olmadığı düşünülmektedir. İslamiyet sonrası dönemde ilk kez istihdam politikaları uygulamalarına rastlanmakta, bununla birlikte istihdam edilen öğretmen sayısı bilinmemektedir. Osmanlı döneminde öğretmen istemini karşılamak amacıyla farklı istihdam politikalarının uygulandığı görülmektedir. Cumhuriyet döneminde de bu gelenek sürdürülmekte ve devam eden öğretmen istemi için farklı istihdam politikaları uygulanmaktadır.
References
Akçacı, T. ve Özdemirci, İ. C. N. (2014). Ahilikten meslek kuruluşlarına yapısal bir dönüşüm. Gümüşhane Üniversitesi, Sosyal Bilimler Elektronik Dergisi, 10, 29-53.
Akdemir, A. S. (2013). Türkiye'de öğretmen yetiştirme programlarının tarihçesi ve sorunları. Turkish Studies - International Periodical for The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8 (12), 15-28. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5706
Akyüz, Y. (2006). Türkiye’de öğretmen yetiştirmenin 160. yılında Darülmuallimîn’in ilk yıllarına toplu ve yeni bir bakış. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 20, 17-58. https://doi.org/10.1501/OTAM_0000000532
Akyüz, Y. (2014). Türk Eğitim Tarihi (M.Ö. 1000 – M. S. 2014) (26. baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
Albayrak, F. (2017). Göktürk ve Uygur dönemi eserlerindeki değerler ve bu değerlere ilişkin öğretmen adaylarının görüşleri [Yayınlanmamış doktora tezi]. Erzurum, Atatürk Üniversitesi.
Altın, H. (2008). 1869 Maarif-i Umumiye nizamnamesi ve öğretmen yetiştirme tarihimizdeki yeri. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13 (1), 271-283.
Aycan, Ş. (2015). Liselere öğretmen yetiştirmede geri adım: Yüksek öğretmen okullarından pedagojik formasyon kurslarına. Muğla Sıtkı Kocaman Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2 (2), 61-72. https://doi.org/10.21666/mskuefd.98757
Aydın, A., Sarıer, Y., Uysal, Ş., Aydoğdu-Özoğlu, E. ve Özer, F. (2014). Türkiye’de öğretmen istihdamı politikalarının değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 20 (4), 397-420. https://doi.org/10.14527/kuey.2014.016
Balcı, A. (2006). Sosyal bilimlerde araştırma yöntem, teknik ve ilkeler ( baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
Baykuzu, T. D. (2008). Hunların kayıp kitapları ve sutralar. Bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Güz, 44, 195-210.
Becerikli, S. ve Demirel, M. (2019). İstanbul yüksek öğretmen okulunun kısa tarihçesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 8 (1), 603-631.
Becerikli, S. (2021). Mektupla öğretmen yetiştirme. Belgi, 21 (1), 279-299.
Bilir, A. (2011). The historical evaluation of teacher training and employment policies in Turkey. Ankara University Journal of Faculty of Educational Sciences (JFES), 44 (2), 223-246. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001231
Bursalıoğlu, Z. (2002). Okul yönetiminde yeni yapı ve davranış (14. basım). Pegem Akademi Yayıncılık.
Cicioğlu, H. (1984). Cumhuriyet döneminde öğretmenliğin yasal temelleri. Ankara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Dergisi, 1(17), 1301-3718. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000001025
Corbin, J. & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. Sage Publications.
Cücük, E., Bay, E. ve Doğan, A. (2017). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Osmanlı’da öğretmen yetiştiren kurumlara öğrenci giriş şartları ile usullerinin belirlenmesi ve değerlendirilmesi (Nizamnâme ve Talimatnâmelere göre). Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (1), 136 – 161. https://doi.org/10.21547/jss.281640
Dağlı, A. (2006). 2547 sayılı “Yüksek Öğretim Kanunu” ve öğretmen yetiştiren kurumların üniversitelere devredilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (18), 44-53.
Demirkaya, H., Ünal, O. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sözleşmeli öğretmenlik uygulamasına yönelik görüşlerinin incelenmesi. International Journal of Social Science Research, 6 (1), 24-36.
Demirtaş, Z. (2007). Osmanlı’da sıbyan mektepleri ve ilköğretimin örgütlenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (1), 173-183.
Demirtaş, B. (2008). Atatürk döneminde eğitim alanında yaşanan gelişmeler. Akademik Bakış, 1 (2), 155-176.
Devlet Memurları Kanunu (1965). Resmî Gazete (23 Temmuz 1965, Sayı:12056).
Durak, İ. ve Yücel, A. (2010). Ahiliğin Sosyo-ekonomik etkileri ve günümüze yansımaları. Süleyman Demirel Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 15 (2), 151-168.
Ecer, A. V. (2001). Ahmed Yesevi dervişi Ahi Evren ve Kayseri’de ahilik. Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (11), 47-64.
Erdem, Ç. (2008). Cumhuriyet yönetiminin 1930’lu yıllarda köyde ve köylülükte “Dönüşüm”ü gerçekleştirme isteğinin bir aracı olarak “Köy eğitmen kursları”. Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10 (3), 187-200.
Erdem, A. R. (2013). Türk eğitim tarihi dersinin öğretmen adaylarının eğitimi açısından önemi. M. Aydın (Ed.), Prof. Dr. Önder Göçgün Armağan Kitabı içinde (441–474). Pamukkale Üniversitesi Yayınları.
Ergin, M. (2003). Orhun Abideleri. Hisar kültür gönüllüleri, www.hisargazetesi.com.
Ergün, M. (1987). Türkiye’de öğretmen yetiştirme çalışmalarının gelişimi. Hacettepe Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 10-18.
Eroğlu, A. (2022). Türkiye’de öğretmen istihdam politikaları [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara, Ankara Üniversitesi.
Etimoloji. (2022). Öğretmen içinde Etimoloji-Etimoloji Türkçe Sözlüğü. 22.11.2022 tarihinde https://www.etimolojiturkce.com/ adresinden alındı.
Gazalcı, M. (2015). Köy enstitüleri sistemi. Mezunları üzerine bir araştırma. Bilgi Yayınevi.
Genç, S. Z. (2005). Sınıf öğretmeni yetiştirme meselemiz. Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, 11, 86-99.
Görür, E. D. (2015). İnas rüşdiye mektepleri: Yanya Hamidiye inas rüştiye mektebi örneği, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8 (36), 311-322. https://doi.org/10.17719/jisr.2015369509
Gündoğdu, K., Çimen, N., Tuna, S., (2008). Öğretmen adaylarının kamu personeli seçme sınavına (KPSS) ilişkin görüşleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 9 (2), 35-43.
Gündoğdu, K. ve Kızıltaş, E. (2008). Kariyer basamaklarında yükselme sistemi ve sınavına ilişkin uzman öğretmen görüşleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 55 (55), 363-388.
Güneş, F. (2016). Öğretmen yetiştirme yaklaşım ve modelleri. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), 17 (3), 413-435.
Gürcüoğlu, S. (2019). Millî Eğitim Bakanlığı sözleşmeli öğretmenlik uygulamasının kamu politikası açısından değerlendirilmesi. Sosyal Ekonomi Araştırmalar Dergisi, 19 (37), 26-48. https://doi.org/10.30976/susead.523407
Hesapçıoğlu, M. (2001). Türkiye’de makro düzeyde insan kaynakları planlaması. Anı Yayıncılık.
Kavcar, C. (2002). Cumhuriyet döneminde dal öğretmeni yetiştirmek. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1-2), 1-14. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000058
Kalkınma Planları (1963). Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967). https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/ adresinden edinilmiştir.
Kalkınma Planları (2007). Dokuzuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2007-2013). https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/ adresinden edinilmiştir.
Kalkınma Planları (2014). Onuncu Beş Yıllık Kalkınma Planı (2014-2018). https://www.sbb.gov.tr/kalkinma-planlari/ adresinden edinilmiştir.
Kansu, N. A. (2016). Türkiye eğitim tarihi (Haz. Eraslan, L. ve Karadoğan, U.). Nobel Akademik Yayıncılık.
Karakütük, K. (2012). Eğitim planlaması. Pegem Akademi Yayıncılık.
Karasar, N. (2009). Bilimsel araştırma yöntemleri (19. baskı). Nobel Yayın Dağıtım.
Kaya, U. (2013). Darülmuallimin ile ilgili bir nizamname layihası ve Darülmuallimin’e giriş sürecinde bir imtihan. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 3 (5), 35-54.
Kemaloğlu, M. (2015). XI.-XIII. yüzyıl Türkiye Selçuklu devletinde eğitim öğretim (Medreseler). Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi, 2 (5), 63-79.
Kepenekçi, Y. (2014). Eğitimciler için insan hakları ve vatandaşlık (2. baskı). Siyasal Kitabevi.
Koçer, H. A. (1974). Türkiye’de köy eğitim ve öğretimi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7 (1), 90-129. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000414
Kurt, S. K. (2012). II. Abdülhamid dönemi’nde kız rüşdiyeleri. Akademik Bakış Dergisi, 29, 1-19.
Mandaloğlu, M. (2013). Eski Türklerde çocuk hukukunun töreye göre değerlendirilmesi. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 10 (2), 133-147. http://doi.org/10.1501/Egifak_0000000414.
Millî Eğitim Bakanlığı. (2005). Kısmi zamanlı geçici öğreticilik konulu genelge. http://personel.meb.gov.tr/upload/2005-78_sozlesmeli_genelge.pdf adresinden edinilmiştir.
Millî Eğitim Bakanlığı (2009). Millî Eğitim Bakanlığı 2010-2014 stratejik planı. http://sgb.meb.gov.tr/str_yon_planlama_v2/mebstratejikplan.pdf adresinden edinilmiştir.
Millî Eğitim Bakanlığı. (2010). On sekizinci milli eğitim şurası kararları (01-05 Kasım 2010). https://ttkb.meb.gov.tr/www/milli-egitim-suralari/dosya/12 adresinden edinilmiştir.
Millî Eğitim Bakanlığı. (2011). Devlet Memurları Kanunu’nun 4. maddesinin B fıkrası ile 4924 sayılı kanun uyarınca sözleşmeli personel pozisyonlarında çalışanların memur kadrolarına atanması amacıyla devlet memurları kanununda değişiklik yapılmasına dair kanun hükmünde kararname. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/06/20110604M1-1.htm adresinden edinilmiştir.
Millî Eğitim Bakanlığı (2016). Sözleşmeli öğretmen istihdamına ilişkin yönetmelik. https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/08/20160803-22.htm adresinden edinilmiştir.
Millî Eğitim Bakanlığı (2022). Milli Eğitim İstatistikleri, Örgün Eğitim (2021-2022). https://sgb.meb.gov.tr/www/icerik_goruntule.php?KNO=460 adresinden edinilmiştir.
Öğretmenlik Meslek Kanunu (2022). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.7354.pdf adresinden edinilmiştir.
Özkal-Sayan İ ve Berk P. (2020). Türkiye’de Millî Eğitim Bakanlığı’nda öğretmen istihdamı. Journal of International Social Research, 13 (70), 780-793. http://doi.org/10.17719/jisr.2020.4065
Özoğlu, M., Gür, B.S. ve Çelik, Z. (2010, 15-16 Mayıs). Türkiye’de öğretmen yetiştirme ve istihdam politikaları. Bilgi Çağında Eğitim ve Malatya içinde (ss. 583-595). Malatya Belediyesi, BİLSAM ve Malatya İl Milli Eğitim Müdürlüğü.
Öztürk C. (1996). Atatürk devri öğretmen yetiştirme politikası. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, XVI. Dizi, Sayı; 77. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Öztürk, C. (1998). Türkiye’de dünden bugüne öğretmen yetiştiren kurumlar. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Yayınları.
Polat, S. (2014). Ücretli öğretmenlik istihdamının yarattığı sorular üzerine nitel bir araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28 (0), 67-88.
Sağdıç, M. (2020). Darülfünun’dan günümüze fen-edebiyat fakültelerinin öğretmen yetiştirmedeki rolü, Ulakbilge, Sosyal Bilimler Dergisi, 46, 350–363. https://doi.org/10.7816/ulakbilge-08-46-11 361.
Soydan, T. (2015). Osmanlı son dönemi'nden günümüze Türkiye'de öğretmen istihdamı ve sorunlarına bakış. Prof. Dr. Mahmut Adem'e Armağan (Ed. Kasım Karakütük) içinde (ss. 581-597). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları, Yayın No: 214.
Şahin, H. (1999). Osmanlı Devleti’nde eğitim ve bilgi üretim sisteminin işlevlerini yitirmesinin sebepleri üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 12, 253-264.
Şimşek, H. (2014). Osmanlı döneminde kısa süreli öğretmen yetiştirme uygulamaları (Darulameliyat ve taşrada öğretmen yetiştirme). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 11 (1), 177-195.
Taşkın, Ü. (2008). Klasik dönem Osmanlı eğitim kurumları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (3), 343-366.
Türk Eğitim Sen (TES). (2022). Ücretli Öğretmen Sayısı Zirve Yaptı. 02.11.2022 tarihinde https://Turkegitimsen.Org.Tr/?S adresinden alındı.
Türk Dil Kurumu. (2022). Öğretmen içinde Türk Dil Kurumu Sözlükleri. 17.11.2022 tarihinde https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı.
Uygun, S. (2005, 28-30 Eylül). Türkiye’de geçici öğretmen istihdam sorunu [Sözlü Bildiri]. XIV. Ulusal Eğitim Bilimleri Kongresi, Denizli.
Ünalan, S. ve Öztürk, H. (2008). İslamiyet’ten önce Türkler’de eğitim ve öğretim, İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13 (2), 89-109.
Yetim, A. A. ve Göktaş, Z. (2004). Öğretmenin mesleki ve kişisel nitelikleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 12 (2), 541-55.
Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yıldırım, O. ve Arhan, S. (2017). Öğretmen yetiştirme programlarındaki ders ağırlıklarının karşılaştırılması, Milli Eğitim, 213, 197-218.
