Ulusüstü Vatandaşlık İnşasında Avrupa Birliğinin Girişimi Üzerine Bir Değerlendirme

Abstract

Ortak değerlerin kolektif kimlik olarak inşası bireyler ve toplumlar üzerinde hem etkileyen hem de etkilenen boyutuyla önem arz etmektedir. Bu durum beraberinde fırsatlar, riskler, tehditler ve krizler doğurmaktadır. Vatandaşlık kavramı da ortak bir kimliğin altında gerek vatandaşlara gerekse ülkelere fırsatları değerlendirmeyi, riskleri öngörmeyi, krizleri yönetmeyi ve tehditlerle başa çıkmayı sağlamaktadır. Benzer bir durum elbette ulusüstü yapılanmalar için de geçerlidir. Hatta nispeten yeni oluşumlardan sayılan ulusüstü yapılanmalarda insanlar verili kimlikleri ile sonradan kazanmış oldukları kimlikler arasında bir çatışma yaşadıkları için söz konusu mücadele ortamı, ulus devletlerde geçmiş tarihsel tecrübelerle büyük oranda aşılmış aidiyet hissine göre daha uzun sürmektedir. Burada öne çıkan unsur ise milliyetçilik nosyonudur. Bu anlamda 2021 yılı verilerine göre 447 milyonun üstünde vatandaşı bulunan Avrupa Birliği’nin kuruluş felsefesinde yer verdiği “ulusüstü vatandaşlık” veya “kozmopolit vatandaşlık” girişimleri böylesi niteliklere haizdir. Özellikle yaşanılan uluslararası göç gibi olgular, ulus devletlerin vatandaşlık politikalarını etkilemenin yanında Avrupa Birliği’ne benzer üye ulus devletlerle şekillenen ulusüstü yapılanmalar için vatandaşlık inşası adına da belirleyici unsurlardan olmuştur. Avrupa Birliği bu süreci kuruluş felsefesi ile üye ulus devletlerin karşı çıkışları arasında mücadele vererek ve bu anlamda politikalar üreterek aşmaya çalışmaktadır. Bu politikaların temel dayanakları ise Avrupa Birliği’nin diğer kuruluş felsefelerinden olan çok kültürlülük, kültürel çoğulculuk gibi kavramlar tarafından açıklanmaya çalışılmaktadır. Bütün bu çerçevede literatür taramasına dayalı ve güncel gelişmelerle desteklenen bu çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada nitel veriler elde edilen nicel verilerle desteklenmiştir. Ayrıca çalışmada eleştirel bir yaklaşım sergilenerek Avrupa Birliği içinde ulusüstü vatandaşlık adına yürütülen çalışmaların betimleyici ve yoruma dayalı bütüncül bir genel seyri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Böylece çalışmanın asıl amacı ulusüstü vatandaşlık olgusunun geleceğini, bununla alakalı en somut verileri barındıran Avrupa Birliği’nin ürettiği politikaları aracılığıyla incelemek ve bunun tüm dünyada uygulanabilir olup olmadığını gözlemlemek olarak ortaya koymaktır. Nihayet elde edilen bazı bulgulara göre ulusüstü vatandaşlık olgusunun ulus devletlerin olduğu yerde sıkıntılar yaşadığı görülmüştür. Öte yandan Avrupa Birliği’nin bu anlamda önemli bir yol aldığı ortadadır. Ancak ulusüstü vatandaşlık aidiyetliği Avrupa Birliği içinde tam anlamıyla hayata geçirilecek kadar hoşgörü görmemektedir. Keza Avrupa Birliği açısından ulusüstü vatandaşlık için elzem olan unsurlardan biri çok-kültürlü bir yapıya olanak tanıyan uluslararası göçtür. Lakin yaklaşık son çeyrek yüzyıldır dikkat çeken bir şekilde Avrupa Birliği’nin sınırlarında aldığı göçe karşı önlemleri bu anlamda bir çelişki sunmaktadır.