Nişâbûr’da X-XII. Yüzyıllarda Ticaret

Yazarlar

Anahtar Kelimeler:

Horasan- Nişâbûr- Sâmânîler- İpek Yolu- Ticaret

Özet

Ortaçağ’da ekonominin saç ayağını; tarım, hayvancılık ve ticaret faaliyetleri oluşturuyordu. Nişâbûr’un siyasi açıdan bir cazibe merkezi olmaya başlaması Tahirîlerin Horasan’da idareyi ele geçirmesiyle başlamıştır. Tahirîler’e başkentlik yapan Nişâbûr; Saffarîler, Sâmânîler, Gazneliler ve Selçuklular dönemlerinde de önemli bir merkez olmuştur. Nişâbûr’un, Horasan’ın önemli bir merkezi olması ise Sâmânîler dönemiyle birlikte olmuştur. Nişâbûr, ticaret yollarının kesiştiği (en ünlüsü olan İpek Yolu) bir güzergâhta bulunması önemli bir ticaret merkezi olmasını sağlamıştır. Nişâbûr’da ticaret hacminin artmasını sağlayan unsur ise yabancı tüccarların şehirde gelip kalması için mekânların oluşturulmuş olmasıdır. Kervansaraylar ve hanlar bu yapıların başında gelen mekânlardır. Kervansaraylarda kalan tüccarlar hem kendilerinin hem de hayvanlarının ihtiyaçlarını gidererek dinlenme imkânı buluyorlardı. Nişâbûr’da ticaretin canlı olduğu diğer mekânlar ise çarşı ve pazarlardı. Bu çalışmamızda Nişâbûr’un cazibe merkezi olmasını sağlayan nedenlerin başında gelen ticari faaliyetlerini bütün yönleri ile incelemeyi hedeflemekteyiz. Bu nedenle bu çalışmamızda Nişâbûr’un; coğarfi sınırlarını, iklimini, yerleşim yerlerini, ticari faaliyetlerini, kullanılan ve darp edilen paralarını, ticaretin yapıldığı hanları, çarşıları, pazarları ve ihraç edilen ürünleri hakkında bilgi vermeyi amaçlamaktayız. Bu bilgilerde dönemin coğrafyacılarının, seyyahlarının ve tarihçilerin kaynaklarına dayanarak verilecektir.

Referanslar

Agacanov, S. G. (2002), Selçuklular, İstanbul.

Arifoğlu, Y. (2018), “Horasanda Tarım ve Hayvancılık Faaliyetleri (8-10. Y.Y.)”, Tarih ve Gelecek Dergisi, 4(3), Aralık, s. 139-161.

Atan, T. (1990), Türk Gümrük Tarihi, Ankara, C. 1, TTK Basımevi.

Bakır, A. (2005), Ortaçağ İslam Dünyasında Tekstil Sanayi Giyim-Kuşam ve Moda, Ankara, Bizim Büro Basımevi.

Barthold, V.V. (1990), Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz: Hakkı Dursun Yıldız), Ankara, TTK Basımevi.

el-Belâzuri (2002), Fütuhu’l-Büldan, (Çev. Mustafa Fayda), 2. Baskı, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.

Câhız, E. (2001), et-Tebessurbi’Ticare, (Çev: M. Mahfuz Söylemez), Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara.

Can, Y. (1995), İslam Şehirlerinin Fiziki Yapısı, Ankara, TDV Yayınları.

Cezar, M. (1977), Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık, İstanbul.

Ebu D. (2020), İran Seyahatnamesi, 10. Yüzyılda Kafkasya’dan Fars Körfezine Yolculuk, (Tercüme ve Notlar Serdar Gündoğdu), İstanbul, Kronik Kitap.

Frye, N. R. (1965), Bukhara The Medieval Achievement, Norman.

Frye, N. R. –Sayılı, A. (1946), “Selçuklulardan Evvel Orta Şark’ta Türkler”, Belleten, C. X, , Ankara, s. 97–133.

Grayeli, F. (1415 hş.), Nîşâbûr, Şehr-i Firûze, Havran.

Hartmann, R., “Belh”, İA, MEB, C. II, s. 485-487.

Hartmann, R., “Cüveyn” İA, MEB, C. III, s. 248.

Heyd, W. (1975), Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, (Çev: Enver Ziya Karal), Ankara, TTK Basımevi.

Hınz, W. (1989), İslâmda Ölçü Sistemleri, (Çev: Acar Sevim), Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırma Dergisi, (5), s. 1-82.

Hııti, P. K. (1995), Siyasal ve Kültürel İslam Tarihi, (Ter: Salih Tuğ), I, İstanbul.

Honigmann, E.- Bosworth, “Nishapur”, Encycclopaedia of Islam, VIII, s. 62-63.

Honigmann, E., “Nişapur”, İA, MEB.,IX, s. 303.

Hudûdü’l Âlem, (2020), Mine’l-Meşrik ,le’l-Magrib, (Çev: Abdullah D.-Murat A., İstanbul, Ayışığıkitapları.

İbn Battûta, (2020), İbn Battûta Seyahatnâmesi, (Çev: A. Sait Aykut), İstanbul, Yapı Kredi Yayınları.

İbn Butlan, (2008), el-Hasan el-Muhtar b. El-Hasan, Risâle Câmi’a Fünûn Nâfı’a Şirâ er-Rakîk ve Taklîbi’l-Abîd, (thk: Abdusselâm Hârû), (Çev: Abdulhalik Bakır), Ortaçağ Medeniyetine Dair Çeviriler I, , Ankara, Bizim Büro Basımevi.

İbn Havkal, (1967), Suretü’l -Arz, Leiden.

İbn Hurdâzbih, (1967), el-Mesalik ve’l- Memalik, ed. M. J. de Goeje, Leiden, Brill Press.

İbn Rüsteh, (2017), El- A’lâku’n-Nefîse, Ankara, Ankara Okulu Yayınları.

İstahrî, (1927), el-Mesâlik ve’l Memâlik, Leiden.

Kılınç, A. (2020), Sâmânîler Döneminde Buhârâ Şehri, İstanbul, Hiperyayın.

Kılınç, A. (2021), Mâverâünnehir’de İktisadi ve Sosyal Hayat (IX.-XI. Yüzyıllar), İstanbul, Hiperyayın.

Kılınç, A. (2022), “Horasan Bölgesinde X.-XII. yüzyıllarda Ticaret”, KAREFAD/ÇAKÜ edebiyat Fakültesi Dergisi, C:10, S.1, s. 58-82.

Kudâme b. C. (2018), Kitabü’l Harac, (Çev: Ramazan Şeşen), İstanbul, Yeditepe Yayınevi.

Kurt, H. (1998), Orta Asya’nın İslamlaşma Süreci (Buhara Örneği), Ankara, Fecir Yayınevi.

Lombart, M. (2002), İslam’ın Altın Çağı, (Çev: Nezih Uzel), 4. Baskı, İstanbul, Pınar Yayınları.

el-Makdîsî (1877), Ahsenü’t -Tekâsîm fî Ma’rîfeti’l-Ekâlîm, (Nşr. De Goeje), Leiden.

Mazaherî, A. (1972), Ortaçağda Müslümanların Yaşayışları, (Çev: Bahriye Üçok), İstanbul, Varlık Yayınevi.

Merçil, E. (2008), “Büyük Selçuklular Devrinde İpek Yolu Üzerinde Bir Şehir: Nişabur, Dünden Bugüne İpek Yolu Beklentiler ve Gerçekler Sempozyumu Bildireleri, İstanbul, Ötüken Neşriyat.

Mez, Â. (2000), Onuncu Yüzyılda İslâm Medeniyeti, (Çev: Salih Şaban), 1. Baskı, İstanbul, İnsan Yayınları.

Mukaddesî (2015), Ahsenü’t-Takâsîm, (Çev. ve Notlar Ahsen Batur), İstanbul, Selenge Yayınları.

Özçamca, S. (2007), Büyük Selçuklu Şehirleri ve Ulaşım-Ticaretteki Yerleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Bursa.

Özdal, N. A. (2016), Ortaçağ Ekonomisi ve Müslüman Tüccarlar (X-XIV. Yüzyıllar), Selenge Yayınları, İstanbul.

Özgüdenli, O. (2007), “Nişâbûr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 33, İstanbul, s. 149-151.

Pırlanta, İ. (2010), Fethinden Sâmânîler Döneminin Sonuna Kadar Nişabur, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.

Pırlanta, İ. (2011), “İslam Coğrafyacılarının Eserlerinde Yerleşim Birimlerinin İsimlendirilmesi”, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Bahar 2011/2(1), s.155-165.

Pırlanta, İ. (2013), Orta Çağ’ın İncisi Nişabur, İstanbul, Hikmet Yayınevi.

Piyadeoğlu, C. (2012), Güneş Ülkesi Horasan Büyük Selçuklular Dönemi, İstanbul, Bilge Kültür Sanat Yayın.

Sarıgül, N. (2018), Selçuklu Başkenti Nîşâbûr: Kuruluşundan Büyük Selçuklu Hakimiyetinin Sonuna Kadar, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Strange, G. L. (2015), Doğu Hilafetinin Memleketleri, (Ter: Adnan E.-Cengiz T., İstanbul, Yeditepe Yayınları.

Şahin, H., Arifoğlu, Y. (2013), “Selçuklu Öncesi Dönemde Horasan: Coğrafi Konum, İktisadi Yapı ve Şehirler”, Akademik İncelemeler Dergisi, 8(3), s. 361-387.

Şeşen, R. (1998), İslâm Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.

Şşen, R. (1998), Müslümanlarda Tarih-Coğrafya Yazıcılığı, İstanbul.

Şeşen, R. (2001), İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK. Yayınları, Ankara.

Uslu, R. (1997), Hîcrî I-II. Yüzyıllarda Horasan Tarihi, Basılmamış Doktora Tezi, Bursa.

Usta, A. (2013), Türklerin İslamlaşma Serüveni, Yeditepe yay. İstanbul.

Yakut el-Hamevî, Şihâbüddîn EbûAbdullah b. Abdullah, Mu’cemu’l-Buldan, I-VI, Beyrut.

Yıldız, H. D. (1988), “Abdullah b. Tâhir”, DİA, C. I, İstanbul, TDV Yayınları, s. 137-138.

Yörükân,Y. (2004), Müslüman Coğrafyacıların Gözüyle Ortaçağ’da Türkler, (Notlarla Yayına Haz. Mehmet Ş., Ali E., Süleyman Ö., Tahsin K.), İstanbul, Gelenek Yayıncılık.

Zahoder, B. (1955), “Selçuklu Devletinin Kuruluşu Sırasında Horasan”, Belleten, (Çev: İsmail Kaynak), 18, Ankara, s. 491-527.

Zeydan, C. (1972), İslam Medeniyeti Tarihi, (Çev: Zeki M.), C. I, İstanbul, İletişim Yayınları.

İndir

Yayınlanmış

31-12-2023