Osmanlı Aile Hukuku’nda Şer’i ve Örfi Hukukun Gelişim Süreci Üzerine Genel Bir Değerlendirme
Anahtar Kelimeler:
Osmanlı aile hukuku- Şer'i hukuk- örfi hukukÖzet
Osmanlı hukukunu ilgilendiren her konuda şer’i ve örfi hukukun üzerinde durulması oldukça önem arz etmektedir. Zira Osmanlı Dönemi’ne ait bir hukuki kuralın eleştirisi yapılırken, o kuralın İslam hukuku açısından meşruluğunun ve devlet adamlarının o konu hakkındaki örfi uygulamalarının tespitinin yapılması gerekmektedir. Çalışmada ele alınacağı üzere şer’i hukuk, kaynağını Kur’an, sünnet, icma ve kıyastan alarak oluşan hukuk sistemi iken örfi hukuk ise padişah fermanları ile meydana gelmiştir. Çalışma, amacına uygun olarak Osmanlı Aile Hukuku’nda şer’i ve örfi hukukun yeri ve dönemsel uygulamalara etkilerini barındırmaktadır. Ayrıca şer’i ve örfi hukukun Osmanlı Aile Hukuku uygulamalarına etki eden faktörler ile Osmanlı’nın ilk sistematik aile hukuku düzenlemesi olarak kabul edilen Hukuk-ı Âile Kararnamesi de çalışmanın kapsamına alınmıştır. Çalışmada örfi hukukun sınırını şer’i hukukun çizdiği ve yine örfi hukukun, şer’i hukuktan keskin olarak ayrılmadığı, Osmanlı Dönemi aile hukukunda ve mahkemelerde kadılar tarafından uygulanan hukuk kurallarında şer’i hukukun öncelikle dikkate alındığı, örfi hukuka ancak şer’i hukukun yetersiz kaldığı durumlarda başvurulduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Referanslar
Acar, H. İ. (2010). Talâk. TDV İslam Ansiklopedisi, 496-500.
Akça, G. ve Hülür, H. (2006). Osmanlı hukukunun temelleri ve Tanzimat dönemindeki hukuksal yeniliklerin sosyo-politik dinamikleri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (19), 295-321.
Akgündüz, A. (1999). Osmanlı hukukunda şer'i hukuk-örfi hukuk ikilemi ve yasama organının yetkileri. İslami Araştırmalar Dergisi, 117-121.
Alaca, H. (2021). 18. yüzyıl İstanbul şer'iyye sicilleri'ne yansıyan konular üzerinden aile mefhumu hakkında bazı değerlendirmeler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13-24.
Atar, F. (2007). Nikâh. TDV İslam Ansiklopedisi, 33, 112-117.
Aydın, M. A. (1981). Osmanlılarda aile hukuku alanındaki gelişmeler ve hukuk-i aile kararnemesi. Yayınlanmış Doktora Tezi.
Aydın, M. A. (1998). Hukuk-i âile kararnâmesi. TDV İslam Ansiklopedisi, 18, 314-318.
Aydın, M. Â. (2000). Türk hukuk tarihi. Beta Yayıncılık.
Aydın, M. A. (2005). Türk hukuk tarihi. Hars Yayıncılık.
Aydın, M. A. (2007). Osmanlılar-hukuki adli yapı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 515-521.
Aydın, M. Â. (2020). Osmanlı aile hukuku. Klasik Yayınları.
Bayındır, A. (2000). Osmanlı adli teşkilatı. Yeni Türkiye Dergisi Osmanlı Özel Sayısı I. No:31.
Bozkurt, G. (1996). Batı hukukunun Türkiye'de benimsenmesi. Türk Tarih Kurumu.
Cin, H. ve Akgündüz, A. (1990). Türk-İslam hukuk tarihi (Cilt 2). Timaş Yayınları.
Cin, H. ve Akgündüz, A. (1995). Türk-İslâm hukuk tarihi. OSAV Yayınları.
Çakıcı, M. (2022). Osmanlı Devleti'nde nikâh muameleleri. Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, 4(4), 129-151.
Çevik, N. ve Yurtseven, Y. (2015). İslam- Osmanlı aile hukukunda nikâh akdi ve imam nikâhı meselesi. Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 143-171.
Erdem, H. (2016). İslam-Osmanlı aile hukukunda gayrimüslimler. Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, 639-661.
Erdoğdu, İ. (2014). 17. Yüzyılın ikinci yarısında taşrada yargı uygulamaları: Harput örneğinde "Hâkimü'ş Şer". Fırat Üniversitesi Harput Araştırmaları Dergisi, 49-86.
Erol, A. ve Gökalp, F. (2022). İslâm aile hukukunda kadının evliliğini sona erdirme hakkı. Kalemname, 11-32.
Hakkı, İ. ve Duman, A. (2008). İcma, kıyas ve istihsasın esasları. Sebilü'r Reşâd Gazetesi, 149-160.
Hatemi, H. (2012). İslam hukuku dersleri. Sümer Kitabevi.
İnalcık, H. (1958). Osmanlı hukukuna giriş: örfi sultani hukuk ve fatihin kanunları. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 102-126.
İnalcık, H. (2019). Osmanlı'da devlet, hukuk ve adalet. Kronik Kitap.
Kama,S. (2013). Osmanlı hukukunda evlilik akdi ve söz konusu akdin 1869 tarihli Tabiiyet-i Osmaniyye Kanunnamesine göre Osmanlı tabiiyetine etkisi. İÜHFM, 71(1), 673-708.
Koşum, A. (2004). Osmanlı örfi hukukunun İslam hukukundaki temelleri. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 145-160.
Mumcu, A. (1976). Hukuksal ve siyasal karar organı olarak Divan-ı Hümayun. Birey ve Toplum Yayınları.
Okur, K. H. (2020). Fetva mecmualarına göre Tanzimat öncesi dönem aile yapısı hakkında bazı tespitler. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 607-646.
Ortaylı, İ. (1976). Osmanlı kadısının taşra yönetimindeki rolü üzerine. Amme İdare Dergisi, 9(1), 95-107.
Ortaylı, İ. (2020). Osmanlı toplumunda aile. Kronik Kitap.
Osmanağaoğlu, C. (2007). Klasik dönemi bağlamında Osmanlı Devleti'nin örfi hukukuna ilişkin genel bir değerlendirme. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 75-130.
Örsten, S. (2007). Osmanlı hukuk tarihi kaynağı olarak fetvâ mecmuaları (Fatwa Collections As a Source of Ottoman Legal History). Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları (4), 29-40.
Özbilgen, E. (1985). Osmanlı hukukunun yapısı. Güray Matbaacılık.
Sütcü, M. S. (2017). Osmanlı Devleti'nde müftülük kurumu: Anadolu müftüleri. Tarih Okulu Dergisi, 459-536.
Şen, M. (1999). Osmanlı hukukunun yapısı. Yeni Türkiye Yayınları, 327-339.
Tanrıverdi, H. (2007). Mukayeseli olarak İslâm hukuk usulünde kurallar çatışması. Gündönümü Yayınları.
Umur, Z. (1987). Türk hukuk tarihi dersleri. Beta Basım Yayım Dağıtım.
Üçok, C. ve Mumcu, A. (1976). Türk hukuk tarihi ders kitabı. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
Üçok, Ç., Mumcu, A. ve Bozkurt, G. (2006). Türk hukuk tarihi. Turhan Kitabevi.
Yazıcı, A. (2015). Osmanlı Hukûk-ı Aile Kararnâmesi (1917) ve Sadreddin Efendi'nin eleştirileri. EKEV Akademi Dergisi (19), 567-584.
Yetkin, A. (2013). Osmanlı Devleti’nde hukuk devletinin gelişim süreci. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(24), 380-413.
Yurtseven, Y. (2003). 1917 Tarihli Hukuk-ı Aile Kararnamesi ve Osmanlı aile hukukuna getirdiği yenilikler. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 11(1-2), 199-250.
