İnsani Gelişmişlik Endeksi ile Sağlık Çıktıları Arasındaki İlişki: G20 Ülkeleri Üzerine Bir İnceleme
Anahtar Kelimeler:
İnsani Gelişmişlik Endeksi, - Sağlık Çıktıları, - G20 ÜlkeleriÖzet
Amaç: İnsani Gelişmişlik Endeksi hesaplanırken sağlığı değerlendirmek için doğumda beklenen yaşam süresi kullanılmaktadır. Bu değişken uluslararası kıyaslamalarda çok sık kullanılan sağlık çıktılarından bir tanesidir. Bu çalışmada G20 ülkelerinde 2000-2021 yılları arasında doğumda beklenen yaşam süresine ilaveten bebek ölüm hızı, 5 yaş altı çocuk ölüm hızı ve yetişkin ölüm oranları ile İnsani Gelişmişlik Endeksi arasındaki ilişki incelenmiştir.
Yöntem: Çalışmada İnsani Gelişmişlik Endeksi bağımlı değişken ve sağlı çıktılarından bebek ölüm hızı, beş yaş altı çocuk ölüm hızı ve yetişkin kadın-erkek ölüm oranları bağımsız değişkenler olarak kullanılmıştır. 2000-2021 yılları arasında G20 ülkeleri için panel oluşturulmuş ve veriler panel veri analizi ile test edilmiştir. Analizler Stata 15 paket programından yararlanarak yapılmıştır.
Bulgular: Yapılan panel veri regresyon analizi sonuçlarına göre sağlık çıktılarından İnsani Gelişmişlik Endeksi ile anlamlı bir ilişkiye sahip olan değişkenlerin yetişkin kadın ve erkek ölüm oranları olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yetişkin kadın ölüm oranı İnsani Gelişmişlik Endeksi arasındaki ilişki pozitifken yetişkin erkek ölüm oranı ile İnsani Gelişmişlik Endeksi arasındaki ilişki negatiftir. Beş yaş altı çocuk ölüm hızı İnsan Gelişmişlik Endeksini pozitif yönde etkilerken bebek ölüm hızı negatif yönde etkilemektedir ancak bu iki ilişkide değişkenlerin olasılık değerlerinin 0.05’ten büyük olmasından kaynaklı anlamsızdır.
Referanslar
Öztürk, E. Y. ve Uyar, M. (2020). Bulaşıcı olmayan hastalık mortalite oranları ile insani gelişmişlik endeksi ve küresel cinayet uçurumu endeksi arasındaki ilişki. Gümüşhane Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi,9(2), 90-96.
Alijanzadeh, M., Asefzadeh, S. ve Zare, S. A. (2016). Correlation between human development ındex and ınfant mortality rate worldwide. Biotechnology and Health Sciences, 3(1), 1-5.
Anele, C. R., Hirakata, V. N., & Silva, C. H. (2021). The ınfluence of the municipal human development index and maternal education on infant mortality: An investigation in a retrospective cohort study in the extreme south of Brazil. BMC Public Health, 21(194).
Apak, S. ve Yılmaz, G. (2010). G20 Ülkeleri ve küreselleşme. The Journal of Accounting and Fİnance Issue(46), 11-24.
Baltagi, H. B. (2007). Forecasting with panel data. Center for policy research, (74).
Buz, S. ve Aygüler, E. (2017). Amartya Sen'in kapasite-yapılabilirlik yaklaşımı bağlamında Türkiye'de yoksulluk durumu. International Journal of Academic Value Studies, 3(15), 177-189.
Cebeci, A. K. ve Dilber, İ. (2014). Türkiye'nin insani gelişme endeks değerinin 2011-2012 karşılaştırılası. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(2), 123-131.
Enfiyeci, Z. Y., & Çavlin, A. (2019). Bebek ölümlerinde MERNİS kayıtlarının tamlık yüzdesi: İllerin insani gelişme düzeyi farklılığı açıklar mı? Turkish Journal of Public Health, 17(3), 279-293.
Figueiredo, V., Bayer, S. ve Junior, I. F. (2022). Infant mortality in a Brazilian municipality with a high human development index. Turkish Archieves of Pediatrics, 57(6), 630-636.
Günsoy, G. (2005). İnsani gelişme kavramı ve sağlıklı yaşam hakkı. ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1(2), 35-52.
Hoş, S. (2023). İGE ve istihdam oranı arasındaki ilişkinin incelenmesinde ARDL sınır testi yaklaşımı:1991-2021 Türkiye örneği. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 58(2), 1494-1510.
Hsiao, C. (2003). Analysis of panel data . Cambridge University Press.
Kızılkaya, F. ve Dağ, M. (2021). E-7 ülkelerinde sağlık harcamaları ve insani gelişmişlik arasındaki ilişki: fourier yaklaşımı. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi Dergisi, 56(4), 2576-2588.
Kanbir, Ö. (2022). Türkiye'de insani gelişme iller ve bölgeler temelinde bir analiz. Giresun Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 8(2), 1-24.
Ranis, G., Stewart, F. ve Samman, E. (2006). Human development: Beyond the human development index. Journal of Human Development, 17(3).
Shah, S. (2016). Determinants of human development index: A cross-country emprical analysis. MPRA.
Uçan, O. ve Koçak, E. (2018). İnsani gelişme endeksi ile büyüme ilişkisi: Pedroni eşbütünleşme örneği. Journal of Politics, Economy and Management, 1(2), 55-61.
Yalçınkaya, Ö. ve Aydın, H. İ. (2017). Ekonomik ve politik belirsizliğiin ekonomik büyüme üzerindeki etkileri: G-7+BRC ülkeleri üzerine bir panel veri analizi (1997-2015). Ege Akademik Bakış, 17(3), 419-430.
Zor, A. (2020). İnsani gelişme endeksi ve Türkiye. İBAD Sosyal Bilimler Dergisi(7), 38-52.
